Ciężkie, komorowe zaburzenia rytmu serca to jeden z częstych objawów choroby niedokrwiennej, zawału oraz niektórych chorób zwyrodnieniowych mięśnia sercowego. Szybkie przerwanie takiego incydentu za pomocą defibrylatora i opanowanie stanu zagrożenia zwykle ratują życie chorego.

Defibrylacja serca – co to jest?

Nazwa zabiegu oznacza w dosłownym tłumaczeniu „przerwanie migotania”. Defibrylacja polega na chwilowym przerwaniu chaotycznej czynności elektrycznej serca za pomocą impulsu prądu. Depolaryzacja błon komórkowych układu bodźcoprzewodzącego i mięśniówki może przerwać nieskoordynowane skurcze i przywrócić prawidłowy rytm serca.

Zobaczcie, kiedy należy użyć defibrylatora:

Możliwe do wykonania warianty tego zabiegu to defibrylacja:

• zewnętrzna – elektrody przykłada się do skóry klatki piersiowej,
  
• wewnętrzna – impulsowi prądu poddaje się bezpośrednio serce w trakcie zabiegów przebiegających z otwarciem klatki piersiowej.
  

Inną metodą o podobnym działaniu jest tzw. defibrylacja farmakologiczna. Stosuje się ją w przypadku częstoskurczów komorowych, gdy praca serca jest niewydolna, ale nie ma bezpośredniego zagrożenia życia. Podaje się wówczas leki (np. preparaty prokainy lub lidokainy), które mają przerwać nieuporządkowaną czynność serca.

Polecamy: Arytmia - zaburzenia rytmu serca. Objawy, przyczyny, leczenie oraz skutki arytmii

Defibrylacja a kardiowersja – różnice

Kardiowersja jest metodą o bardzo podobnym mechanizmie działania do defibrylacji. Jej celem jest przerwanie nadkomorowych zaburzeń rytmu (częstoskurczu przedsionkowego albo trzepotania czy migotania przedsionków). W takich wypadkach stosuje się mniejszą energię, a chwila wyzwolenia impulsu musi być skoordynowana z pracą komór. Metoda ta jest stosowana z powodzeniem u osób, których leczenie farmakologiczne nie okazało się skuteczne.

Czynność skurczowa serca – mechanizm

Skurcze serca powstają dzięki działaniu specyficznych komórek znajdujących się w sercu, tworzących tzw. układ bodźcoprzewodzący. Komórki te wykazują zdolność do wytwarzania i przewodzenia impulsów elektrycznych. Wywołują one depolaryzację błony komórkowej i powodują rozchodzenie się skurczu w okolicznych komórkach mięśniowych.

Komórki układu bodźcoprzewodzącego tworzą charakterystyczne struktury, m.in. węzeł zatokowo-przedsionkowy, węzeł przedsionkowo-komorowy oraz wiele pęczków i gałązek włókien, które przewodzą do całego mięśnia sercowego falę elektryczną wywołującą skurcz. U zdrowego człowieka pierwszy impuls powstaje w węźle zatokowo-przedsionkowym i (opisując mechanizm w uproszczeniu) rozchodzi się falą w całym układzie. Wymusza to właściwą kolejność skurczów – najpierw przedsionków, potem komór. Jeśli węzeł generujący podstawowy rytm serca jest niesprawny albo przewodzenie fali depolaryzacji jest nieprawidłowe, jego rolę przejmują inne, niższe elementy układu przewodzącego.

W warunkach znacznego niedokrwienia lub martwicy (zawału) niektórych fragmentów mięśniówki serca może dochodzić do groźnych zaburzeń rytmu pod postacią trzepotania, migotania komór albo niektórych form częstoskurczu komorowego. Charakterystyczną dla nich cechą jest to, że serce pracuje chaotycznie, nie ma korelacji pomiędzy skurczami różnych jego elementów. W efekcie krew nie jest wypompowywana do wielkich naczyń albo trafia tam w wystarczającej ilości. Prowadzi to do nagłego zatrzymania krążenia i w przypadku utrzymywania się tego stanu przez kilka minut – do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu oraz śmierci.

Sposobem na przywrócenie regularnej, skoordynowanej pracy serca, która zwiększy przepływ krwi przez płuca, mózg i narządy obwodowe, jest defibrylacja.

Defibrylacja – wskazania

Podstawowym wskazaniem do wykonania defibrylacji jest nagłe zatrzymanie krążenia. Głębokie zaburzenia lub brak oddechu oraz utrata przytomności powinny być zawsze wskazaniem do natychmiastowego wdrożenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO). Akcja ta, polegająca na stosowaniu sztucznego oddychania i zewnętrznego masażu serca, musi być kontynuowana do czasu przyjazdu wykwalifikowanych ratowników.

W ciągu ostatnich lat bardzo zwiększyły się możliwości wykonania wczesnej defibrylacji – dzięki rozmieszczaniu w miejscach publicznych (na dworcach, w obiektach sportowych itp.) automatycznych defibrylatorów ratunkowych. Urządzenia te mogą być obsługiwane przez osoby niewykwalifikowane i znacząco zwiększają szansę chorego na przeżycie.

Kiedy nie powinno się używać defibrylatora? Odpowiedź na filmie:

Użycie automatycznego defibrylatora ratunkowego

W przypadku stwierdzenia zatrzymania krążenia należy niezwłocznie rozpocząć RKO. Niedotlenienie mózgu może bowiem spowodować jego szybkie uszkodzenie, a przedłużający się brak krążenia zmniejsza szanse na uratowanie chorego. Podjęcie sztucznego oddychania i masażu serca jest działaniem najważniejszym – nie wolno go opóźniać, np. wzywając w pierwszej kolejności pogotowie.

Jeśli defibrylator jest dostępny w miejscu akcji ratowniczej, należy, zgodnie z instrukcją na obudowie, przymocować do skóry klatki piersiowej samoprzylepne elektrody. Po włączeniu urządzenia kolejne instrukcje defibrylator podaje głosowo lub na wyświetlaczu. Jeśli analiza zapisu elektrokardiograficznego przez urządzenie wskaże na konieczność wykonania defibrylacji, aparat sam dobierze właściwą energię i wyda odpowiednie polecenia osobom ratującym chorego. W przerwach między poszczególnymi próbami defibrylacji oraz w sytuacji, gdy urządzenie ulegnie awarii, należy prowadzić RKO.

Defibrylacja u dzieci

Defibrylacja u dzieci jest stosowana z identycznych wskazań jak u dorosłych (choć przyczyny zatrzymania krążenia bywają odmienne). Zabieg ten jest prowadzony z użyciem impulsów o niższej energii, ze względu na wielkość tułowia i serca oraz mniejszą grubość powłok. U małych dzieci stosuje się też mniejsze elektrody. 

Zobacz, jak przeprowadzić akcję ratunkową w przypadku zaburzeń oddychania u dziecka: