Niektóre substancje, przez dłuższy czas przyjmowane regularnie lub w dużych dawkach, powodują, że organizm przyzwyczaja się do ich obecności i dostosowuje do nich swoje funkcjonowanie. Należą do nich przede wszystkim alkohol, substancje psychoaktywne oraz niektóre leki. Zaprzestanie ich stosowania lub znaczne zmniejszenie dawki powoduje, że pojawia się szereg objawów somatycznych i psychicznych. Taki stan określa się jako zespół odstawienny. Może mieć on różny przebieg i stopień nasilenia. Warto podkreślić, że może wystąpić on nie tylko u osób uzależnionych.

Co to jest zespół odstawienny?

Zespół odstawienny (zespół abstynencyjny) to szereg objawów, które pojawiają się po przerwaniu przyjmowania lub zmniejszeniu dawki niektórych substancji, stosowanych przez dłuższy czas lub w dużych ilościach. Najczęściej pojawia się on u osób uzależnionych, jednak nie jest to regułą. Przebieg zespołu odstawiennego zależy od rodzaju substancji. Wyróżnia się:

• zespół odstawienny alkoholowy;

• zespół odstawienny nikotynowy;

• zespół odstawienny po lekach;

• zespół odstawienny opioidowy.

Ryzyko pojawienia się objawów zespołu odstawiennego zależy od okresu przyjmowania danej substancji, a także jej dawek. Im były one większe, tym pacjent jest bardziej narażony na jego wystąpienie.

Ile trwa zespół odstawienny?

Zespół odstawienny pojawia się w ciągu 6–72 godzin od przyjęcia ostatniej dawki. Jego objawy mogą utrzymywać się przez kilka lub kilkanaście dni i stopniowo narastać. Im dłużej trwał ciąg przyjmowania, tym są one cięższe i wolniej ustępują. Zdarza się także, że niektóre dolegliwości są obecne nawet po kilku miesiącach (zwłaszcza po odstawieniu narkotyków). W niektórych przypadkach może okazać się konieczna pomoc medyczna.

Zespół odstawienny po alkoholu

Zespół odstawienny po alkoholu ma różny przebieg, nasilenie i czas trwania. Niektóre jego postacie wymagają leczenia szpitalnego, ponieważ mogą stanowić zagrożenie życia. Dzieje się tak w przypadku tzw. majaczenia alkoholowego (drżennego). Jego objawy to zaburzenia świadomości, drgawki, omamy, urojenia, tachykardia, agresja i nadaktywność układu współczulnego.

Jednak w większości przypadków objawy zespołu odstawiennego alkoholowego to:

• nagłe uderzenia gorąca;

• niepokój i rozdrażnienie;

• wzmożona potliwość;

• drżenie mięśni;

• bóle mięśni;

• bóle głowy;

• nadwrażliwość na dźwięki i światło;

• pogorszenie samopoczucia i uczucie rozbicia;

• pobudzenie psychoruchowe;

• zaburzenia snu;

• wzrost ciśnienia tętniczego krwi.

Objawy zespołu odstawiennego po narkotykach

Objawy zespołu odstawiennego po narkotykach dotyczą sfery psychicznej i somatycznej. U pacjenta można zaobserwować zaburzenia snu, pogorszenie samopoczucia, wahania nastroju, drażliwość i lęk. Pojawiają się także:

• nudności, wymioty i biegunka;

• wzmożona potliwość;

• wzrost ciśnienia tętniczego krwi;

• brak apetytu;

• bóle mięśniowe;

• bolesne skurcze mięśni;

• podwyższona temperatura ciała.

Zespół odstawienny po glikokortykosteroidach

Glikokortykosteroidy to grupa leków o działaniu przeciwalergicznym, przeciwzapalnym i immunosupresyjnym. Ich działanie jest silne i ma istotny wpływ na funkcjonowanie organizmu człowieka. Z tego powodu ich odstawienie po zakończeniu terapii powinno odbywać się stopniowo poprzez ograniczenie dawki. W przeciwnym razie może nastąpić nawrót choroby lub pojawić się zespół odstawienny po glikokortykosteroidach. Objawy, które o nim świadczą to: złe samopoczucie, gorączka, bóle mięśni i stawów. Ponadto nagłe odstawienie glikokortykosteroidów po długotrwałym stosowaniu może powodować niewydolność nadnerczy.

Objawy zespołu odstawiennego po antydepresantach

Zespół odstawienny po antydepresantach jest często spotykanym problemem. Jego przyczyna to konieczność długotrwałego stosowania leków. Przerwanie ich stosowania (zwłaszcza nagłe i bez wiedzy lekarza) może spowodować wystąpienie szeregu dolegliwości. Najczęściej obserwowane objawy zespołu odstawiennego po antydepresantach to: obniżenie nastroju, lęk, niepokój, problemy z koncentracją, koszmary senne lub bezsenność. Ponadto pacjent może zgłaszać: zaburzenia ze strony układu pokarmowego, bóle i zawroty głowy, drżenie mięśni i wzmożoną potliwość.

Leczenie zespołu odstawiennego

Leczenie zespołu odstawiennego zależy od jego rodzaju i przebiegu. W przypadku wystąpienia łagodnych objawów nie jest konieczna hospitalizacja, a dolegliwości ustępują samoistnie po kilku dniach. W cięższych stanach konieczna jest pomoc medyczna oraz monitorowanie parametrów życiowych. Najczęściej dąży się do wyrównania gospodarki wodno-elektrolitowej i złagodzenia objawów (poprzez podanie odpowiednich leków). Osoby uzależnione muszą zachować abstynencję, ponieważ zespół odstawienny może nawracać.

Zobacz także: Uzależnienie od alkoholu - alkoholizm jak rozpoznać?

Bibliografia:

1. J. Heitzman, M. Solak, Zespół odstawienia po lekach antydepresyjnych – problem dla lekarza i pacjenta, “Psychiatria Polska” 2007, tom XLI, nr 5, s. 601–613.

2. Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, pod red. A. Bilikiewicza, Warszawa 2013.