Wraz z postępującym rozwojem metod diagnostyczno-terapeutycznych coraz częściej możliwa staje się skuteczna terapia wewnątrzmaciczna, czyli leczenie dziecka przed urodzeniem. Niestety zdarzają się sytuacje obarczenia płodu nieodwracalnymi wadami rozwojowymi  - w tym przypadku kobiety miały możliwość zdecydowania się na terminację ciąży. Zabieg - co trzeba podkreślić - mógł być wykonywany tylko na podstawie orzeczenia lekarskiego. Lekarze dopiero po stuprocentowym zdiagnozowaniu genetycznych wad płodu, kwalifikowali kobietę do terminacji medycznej ciąży.

Terminacja ciąży z przesłanek eugenicznych

Terminacja ciąży z powodu choroby lub wad rozwojowych nienarodzonego dziecka nazywana jest aborcją eugeniczną, a powody takiej terminacji - przesłankami eugenicznymi.

Kobiety w Polsce miały prawo do legalnej terminacji ciąży w przypadku stwierdzenia ciężkich, wrodzonych wad płodu, które spowodują urodzenie martwego dziecka lub w krótkim czasie po urodzeniu doprowadzą do jego śmierci.

Prawo do terminacji ciąży określa ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Zgodnie z zawartym w niej artykułem 4a.1. powodem zakończenia ciąży może być stwierdzone na podstawie badań prenatalnych lub innych medycznych przesłanek wysokie prawdopodobieństwo nieodwracalnego, ciężkiego upośledzenia płodu lub zagrażającej jego życiu nieuleczalnej choroby. Teraz to się zmieni.

Terminacja ciąży będzie nielegalna?

W czwartek, 22 października sędziowie Trybunału Konstytucyjnego orzekli, że aborcja w przypadku ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, jest niezgodna z Konstytucją RP. Po opublikowaniu orzeczenia TK w Dzienniku Ustaw (ma to nastąpić prawdopodobnie już 2 listopada), stanie się ono prawomocne, co oznacza że nie będzie można dokonywać tzw. aborcji eugenicznej.

Orzeczenie TK nie nie oznacza całkowitego zakazu aborcji. Terminacji ciąży nadal będzie można dokonać w sytuacji:

• zagrożenia przez ciążę życia lub zdrowia ciężarnej,
• uzasadnionego podejrzenia powstania ciąży na skutek czynu zabronionego.

Ciężkie wady płodu

Nie ma ogólnie przyjętej listy precyzującej, jakie wady płodu można uznać za podstawę do przerwania ciąży. Najczęściej wymienia się:

• trisomię chromosomu 18, czyli zespół Edwardsa – dzieci, które rodzą się z chorobą, mają wiele wad rozwojowych, w tym upośledzenie umysłowe, dysfunkcję nerek oraz zaburzenia i wady związane z sercem i budową twarzoczaszki. Tylko 5 proc. dzieci z zespołem Edwardsa jest w stanie przetrwać cały okres ciąży i dożyć do porodu. Żyją maksymalnie 1 rok.
  
• trisomię chromosomu 13, czyli zespół Patau – aż 80% noworodków z zespołem Patau umiera w kilka dni po urodzeniu. Wiele ciąż kończy się poronieniem lub obumarciem płodu. Choroba powoduje u dzieci przewlekły, uciążliwy ból.
  
• trisomię chromosomu 8, czyli zespół Warkany’ego – jeśli trisomia jest pełna, dziecko zwykle nie dożywa porodu umierając w łonie matki. Jeśli zaś trisomia dotyczy tylko części komórek, dziecko może przeżyć, obciążone licznymi wadami anatomicznymi. Choroba zaburza  pracę wielu narządów wewnętrznych, w tym serca i nerek. Zwiększa również ryzyko wystąpienia niektórych chorób nowotworowych, np. białaczki szpikowej.
• trisomię chromosomu 21, czyli zespół Downa – skutkiem jest szereg wad wrodzonych, a także lekka lub umiarkowana niepełnosprawność intelektualna. Trisomia chromosomu 21 może przybrać trzy formy – lekką, średnią lub ciężką. Osoby z zespołem Downa wymagają stałej rehabilitacji. Mają osłabiony układ odpornościowy i są znacznie bardziej podatne na choroby. Średnio przeżywają 25–30 lat;
• acefalię –  nie wykształca się głowa oraz mózg lub mogą powstać jedynie ich fragmenty lub zalążki - dzieci nie mają szansy na przeżycie.
• mikrocefalię - dziecko ma mniejszą  wielkość czaszki, a w związku z tym i mózgu. Schorzeniu może towarzyszyć niepełnosprawność psychiczna lub nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego.

  Zobacz, na czym polegają badania prenatalne i czy są bezpieczne?
  

Zabieg terminacji ciąży możliwy był na podstawie opinii lekarza specjalisty po wykonaniu badania genetycznego. Orzeczenie o wadzie na podstawie badania ultrasonograficznego wystawiał lekarz z tytułem specjalisty w zakresie położnictwa i ginekologii.

W niektórych placówkach medycznych tworzone były wewnętrzne regulacje i standardy postępowania. Jednym z coraz częściej spotykanych sposobów na podjęcie decyzji o zakwalifikowaniu danego przypadku do przerwania ciąży było powoływanie komisji. Ostateczna decyzja pozostawała jednak w rękach przyszłych rodziców. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności terminacji ciąży z powodu ciężkich wad płodu z Konstytucją RP odbiera rodzicom prawo decydowania o urodzeniu chorego bądź martwego dziecka.

Terminacja ciąży a zespół Downa

Najwięcej kontrowersji pojawia się przy kwestii, czy zespół Downa (z ang. Down syndrome), w nomenklaturze medycznej określany też jako trisomia 21 (z ang. trisomy 21), uznać można za wskazanie do przerwania ciąży. To zespół wad wrodzonych, u którego podłoża leży trisomia chromosomu 21, powodująca powstanie m.in. wad serca, kości czy przewodu pokarmowego, przez które dziecko będzie wymagało opieki przez całe życie.

W niektórych stanach w USA zespół Downa ustawowo uznany został za schorzenie zbyt ciężkie i nieodwracalne, które uważa się za powód do podjęcia zabiegu. Według danych Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia z 2017 roku przedstawionych przez Federację na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny przeprowadzonych zostało w Polsce 1039 zabiegów przerwania ciąży z przyczyn embriopatologicznych, z czego 104, czyli 10%, stanowiła terminacja ciąży w przypadku trisomii 21 z wadami somatycznymi, a 255, czyli 25%, wykonano z powodu zespołu Downa bez rozpoznania współistniejących wad somatycznych.

Terminacja ciąży – do kiedy można ją przeprowadzić?

Terminacja ciąży w przypadku ciężkich, zagrażających życiu wad płodu dozwolona była do czasu osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem ciężarnej. Tak samo jest w przypadku, gdy ciąża wiąże się z ryzykiem zdrowia i życia matki. W wyrokach sądowych dotyczących poruszanej problematyki najczęściej pojawia się 22 tydzień. W ostatniej dozwolonej przez prawo sytuacji – kiedy ciąża jest wynikiem czynu zabronionego – aborcji można dokonać do 12 tygodnia.

Terminacja ciąży – zabieg

Zazwyczaj w 1 trymestrze ciąży (do końca 12 tygodnia) zastosowanie znajdują metody farmakologiczne, tzn. poronienie wywołane jest za pomocą tabletek, które powodują skurcze macicy oraz skracanie i rozpulchnianie jej szyjki. W niektórych przypadkach konieczne może być dodatkowo wyłyżeczkowanie jamy macicy. W drugim trymestrze ciąży spada skuteczność wyłącznie farmakologicznych metod usunięcia ciąży. Istnieje zbyt duże ryzyko pozostania w jamie macicy resztek łożyska i błon płodowych. Po indukcji farmakologicznej poronienia wykonuje się łyżeczkowanie jamy macicy. Czy terminacja ciąży boli? Kobiecie podawane są środki przeciwbólowe, a zabieg łyżeczkowania przeprowadza się w znieczuleniu.

Bibliografia:

1. Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.

2. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w sprawie debaty publicznej dotyczącej postulowanych zmian w zakresie prawnej dopuszczalności wykonywania zabiegu przerywania ciąży, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna”, 2016, 1(3), s. 91–99.