Czerniak złośliwy lokalizuje się w oku tylko w kilku procentach zachorowań. Na tę chorobę zapadają głównie osoby rasy białej, a liczba przypadków szybko rośnie, podwajając się co 10 lat.

Czerniak gałki ocznej – powstawanie i objawy

Czerniak oka tworzy się w procesie przekształcenia komórek barwnikowych. Jest to ten sam typ nowotworu, który pojawia się na skórze, dlatego widoczne zmiany mają ciemne, czarne lub brunatne zabarwienie. Guz rozwija się najczęściej w tylnym odcinku oka – na naczyniówce, czasem w obrębie tęczówki, a najrzadziej w ciele rzęskowym.

Jeśli zmiana znajduje się na tęczówce, dość szybko dostrzega ją chory lub ktoś z jego otoczenia. Łatwo zauważalna jest rosnąca ciemna plamka, może też dochodzić do zniekształcenia okrągłej zwykle źrenicy.

Czerniak oka usytuowany w tylnej części gałki ocznej długo przebiega bezobjawowo. Chorzy zgłaszają się do lekarza, gdy rosnący guz powoduje uniesienie lub odwarstwienie siatkówki, a objawy – zaburzenie widzenia w określonej, obwodowej części pola widzenia, mroczki, rozbłyski – są typowe dla tych jednostek chorobowych. Rozwój nowotworu może też powodować wady refrakcji (astygmatyzm, krótko- albo dalekowzroczność), krwawienie lub nadciśnienie wewnątrzgałkowe albo zaćmę.

Czerniak gałki ocznej zlokalizowany w okolicy plamki żółtej bywa niekiedy przyczyną zaburzeń widzenia centralnego: niemożności czytania, oglądania telewizji, prowadzenia samochodu, rozpoznawania twarzy lub odległych przedmiotów.

Czerniak oka – przerzuty

Czerniak, naciekając naczynia krwionośne w obrębie gałki ocznej, może rozprzestrzeniać się po całym organizmie. Komórki tego nowotworu z łatwością przemieszczają się z krwią, co powoduje, że w momencie rozpoznania około 50% chorych ma już przerzuty odległe. Powstają głównie w wątrobie, choć u niektórych osób mogą lokalizować się w płucach, kościach i skórze.

Objawy rozsiewu czerniaka do wątroby są nieswoiste: bóle w nadbrzuszu po prawej stronie, powiększenie wątroby oraz zastój wrotny lub żółtaczka, związane z uciskiem guza na naczynia krwionośne lub drogi żółciowe. Pojedyncze ogniska można próbować usuwać operacyjnie w zakresie tkanek zdrowych, jeżeli nie powoduje to zagrożenia dla ważnych struktur wątroby.

Zmiany przerzutowe w płucach powodują u chorego kaszel, rozwijającą się duszność, przy naciekaniu oskrzeli – krwioplucie, a w przypadku lokalizacji w obwodowych częściach tkanki płucnej (bliżej ściany klatki piersiowej) może dochodzić do gromadzenia się płynu w jamie opłucnej.

Przerzuty do skóry mogą sprawiać wrażenie pierwotnych nowotworów, aczkolwiek zwykle pojawiają się niemal równocześnie w kilku lokalizacjach.

Leczenie czerniaka oka

Podstawowe metody leczenia to:

• usunięcie zmiany z gałki ocznej (chirurgiczne lub laserowe),
  
• terapia fotodynamiczna – dożylnie podaje się substancję gromadzącą się w guzie i rozpadającą na składniki, które niszczą jego tkankę pod wpływem naświetlania światłem o określonej barwie,
  
• brachyterapia, czyli umieszczenie w okolicy zmiany płytki z radioaktywnym materiałem niszczącym komórki nowotworu,
  
• wycięcie gałki ocznej (enukleacja), rozszerzane w razie naciekania okolicznych tkanek o pozostałe struktury oczodołu (mięśnie, tkanka tłuszczowa, nerw wzrokowy),
  
• wspomagająca radioterapia.
  

Zmiany uogólnione leczy się za pomocą odpowiednio dobranej chemioterapii, podawania interleukiny, przeciwciał lub inhibitorów (opóźniaczy) niektórych reakcji zachodzących w dzielących się szybko komórkach nowotworu.

Rokowanie w raku gałki ocznej

Rokowanie uzależnione jest głównie od stanu klinicznego chorego w momencie rozpoczęcia leczenia. Od zaawansowania procesu nowotworowego zależy to, jakie metody można zastosować i jakiego efektu można się spodziewać.

Zobaczcie film, z którego dowiecie się, jakie funkcje pełni ludzkie oko:

Ocena stadium rozwoju choroby opiera się na tak zwanej metodzie TNM (od angielskiego Tumor – Nodes – Metastases, co oznacza: Guz – Węzły chłonne – Przerzuty).

W kategorii „Guz” ocenia się jego wielkość oraz to, czy i w jakim stopniu nacieka okoliczne tkanki. Element „Węzły chłonne” informuje o ilości i lokalizacji zajętych węzłów oraz o stopniu przerastania sąsiednich struktur. „Przerzuty” to analiza wielkości i umiejscowienia wtórnych zmian w odległych narządach. W każdej kategorii przydziela się (zgodnie z metodyką ustaloną przez Amerykański Wspólny Komitet do spraw Raka – AJCC) punkty od 0 do 4. „0” oznacza brak zmian danego typu, „4” – największe zaawansowanie choroby. Literę „X” wpisuje się, jeśli nie udaje się chwilowo ustalić stopnia rozwoju nowotworu w danej grupie.

Na podstawie łącznej oceny TNM i innych, dodatkowych kryteriów ocenia się stadium rozwoju czerniaka oka i wybiera się właściwe metody leczenia.

Zobacz też: Szczepionka hamująca czerniaka

Ostateczne rokowanie musi być określane bardzo precyzyjnie, z uwzględnieniem ryzyka i możliwości całkowitego wyleczenia, gdyż terapia, silnie oddziałując na nowotwór, nie jest też obojętna dla zdrowia. Z drugiej strony nawet leczenie paliatywne (objawowe) może przedłużyć życie chorego i zwiększyć jego komfort.