Do pracy z dziećmi można wykorzystać takie materiały dydaktyczne, jak: ilustracje, figury geometryczne, piktogramy, litery i wyrazy zapisane na karteczkach. Ważne, by ćwiczenia były różnorodne.

Co to jest percepcja wzrokowa?

Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania, różnicowania i interpretowania bodźców wzrokowych na podstawie własnych doświadczeń zdobytych w procesie uczenia się i dzięki interakcjom ze środowiskiem. Zdolność tę człowiek nabywa w wieku 3–8 lat. Przejawia się ona nie tylko w spostrzeganiem kształtów, wielkości, barw, lecz także w uważności, zapamiętywaniu, wyobrażaniu sobie zjawisk, przedmiotów i relacji między nimi, przeprowadzaniu pewnych procesów myślowych prowadzących do zrozumienia otaczającej rzeczywistości. Jak twierdzi Rudolf Arnheim, autor książki Sztuka i percepcja wzrokowa.

Psychologia twórczego oka, polega ona na „tworzeniu pojęć postrzeżeniowych, na chwytaniu integralnych cech struktury”. Percepcja wzrokowa uzależniona jest więc tak od samego narządu wzroku, jak i od innych analizatorów, znajdujących się w mózgu, ponieważ to tam dochodzi do właściwej interpretacji bodźców. Na percepcję składają się pamięć wzrokowa, czyli zdolność do utrwalania i przypominania sobie obrazów i informacji, oraz koordynacja wzrokowo-ruchowa, która pozwala harmonizować ruchy gałek ocznych z ruchami całego ciała. Bez rozwijania percepcji wzrokowej znacznie utrudnione stają się więc: udział w grach sportowych, orientacja w nowym otoczeniu, ocenianie odległości w przestrzeni, nauczenie się czytania, pisania, wykonywania obliczeń matematycznych oraz zdobycie innych umiejętności, które są wymagane w szkole.

Zaburzenia percepcji wzrokowej – przyczyny i rodzaje

Percepcja wzrokowo-ruchowa może zostać zaburzona z różnych powodów (nie wszystkie zostały jeszcze rozpoznane), np. wtedy gdy na skutek wady wrodzonej nieprawidłowo rozwiną się gałki oczne, uszkodzeniu ulegnie kora mózgowa lub pojawią się nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu (nawet przy wysokim ilorazie inteligencji). Nieskoordynowane ruchy gałek sprawiają, że oczy bardzo szybko się męczą, w wyniku czego pojawiają się nieustanne bóle głowy, a dziecko zniechęca się do nauki. Natomiast uszkodzenie kory prowadzi do trudności w rozróżnianiu liter o podobnych graficznie kształtach, a nawet przedmiotów. Dziecko z zaburzeniami percepcji wzrokowej jest mało spostrzegawcze, nie potrafi rozpoznać sytuacji przedstawionej na obrazku, nie radzi sobie w układaniu puzzli ani wykonywaniu rysunków, a także ma specyficzne trudności w czytani i pisaniu. Mogą to być:

• dysleksja – niemożność opanowania techniki czytania i pisania,
  
• dysgrafia – niezdolność do wykształcenia czytelnego, estetycznego pisma,
  
• dysortografia – problemy ze stosowaniem zasad poprawnej pisowni (nawet mimo ich znajomości).
  

Percepcja wzrokowa – ćwiczenia

Usprawnianie percepcji wzrokowej jest potrzebne wszystkim dzieciom, niezależnie od tego, czy mają zaburzenia związane z przetwarzaniem bodźców przesyłanych z siatkówki do mózgu. Tym, u których takie zaburzenia zostaną stwierdzone, należy poświęcić więcej uwagi, gdyż nawet przy częściowym zaburzeniu funkcji kory mózgowej przy odpowiedniej ilości ćwiczeń możliwe jest czynnościowe zreorganizowanie siatkówki i zniwelowanie defektu. Terapia dla takiego dziecka powinna być zaplanowana przez pedagoga, najlepiej we współpracy z lekarzami (psychologiem, okulistą, neurologiem), a zabawy edukacyjne długotrwałe (co najmniej półgodzinne), lecz nie nużące, a przede wszystkim systematyczne. Przykładowe ćwiczenia usprawniające percepcję wzrokową to:

• wskazywanie różnic między dwoma bardzo podobnymi obrazkami,
  
• układanie obrazków w takiej kolejności, w jakiej wcześniej zostały dziecku pokazane,
  
• rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych w układach elementów,
  
• memory (dobieranie parami takich samych obrazków),
  
• rysowanie szlaczków i dorysowywanie brakujących elementów na obrazkach,
  
• łączenie w pary identycznych symboli,
  
• wynajdywanie różnic w wyrazach różniących się tylko jedną literą.
  

Ważne jest też, by zachęcać dziecko do udziału w zabawach ruchowych i rozmawiając z nim, zwracać uwagę na różne szczegóły z otoczenia.

Bibliografia:

R. Arnheim, Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, przekł. J. Mach, Warszawa 1978.

M. Malinowska, Rozwój percepcji wzrokowej i aktywności plastycznej dzieci w wieku przedszkolnym, „Nauczyciel i Szkoła” 2011, nr 2 (50), 145–156.

L. Utrat-Milecka, Zaburzenia percepcji wzrokowej. Ogólne informacje, [w:] Terapia pedagogiczna uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Szkoła podstawowa.