Tchawica wychwytuje z powietrza pyłki i mikroorganizmy, aby te nie przedostały się do oskrzeli i płuc. Z tego powodu narażona jest na ryzyko wystąpienia infekcji. Aby skuteczniej wychwytywać drobnoustroje, jej ścianki wyłożone są błoną śluzową z komórkami śluzowymi i rzęskowymi.
Co to jest tchawica i jakie spełnia funkcje?
Tchawica jest narządem o kształcie rurki i długości około 12 cm. Jest twarda i elastyczna, ponieważ składa się na nią od 16 do 20 pierścieni chrzęstnych (mają kształt litery C, nie są zamknięte) spojonych tkanką łączną i mięśniami. Drobnoustroje i zarazki w tchawicy zostają pokryte wytwarzanym przez błonę śluzem i przylepiają się do rzęsek. Z kolei ich zadaniem jest przesunięcie zarazków i pyłów do gardła, gdzie zostają odkrztuszone i wydalone na zewnątrz lub połknięte.
Tchawica – choroby i ich objawy
Najczęstszą dolegliwością tchawicy są infekcje, które obejmują zazwyczaj także sąsiadujące z nią krtań i oskrzela. W zaostrzonych przypadkach mogą prowadzić do niedrożności dróg oddechowych. Oddychanie może być wówczas tak ograniczone, że niekiedy konieczne jest wykonanie tracheotomii lub intubacja. Za rozwój stanu zapalnego tchawicy odpowiedzialne są przede wszystkim wirusy: grypy, paragrypy, RSV (patogen, który jest przyczyną chorób układu oddechowego głównie u dzieci), adenowirusy czy rhinowirusy. Może mieć on też podłoże bakteryjne (wywołują go bakterie atypowe) i dotyka głównie małych dzieci.
Rozwijający się stan zapalny może mieć przebieg ostry lub przewlekły. Niezależnie czy ma podłoże wirusowe, czy bakteryjne, do zakażenia dochodzi zwykle drogą kropelkową i najczęściej najpierw zainfekowane są górne drogi oddechowe, a objawy zapalenia tchawicy występują dopiero po kilku dniach. Symptomy infekcji to:
- kaszel (w początkowym stadium raczej suchy, ale przeszkadzający),
- ból i drapanie gardła,
- duszności i trudności z oddychaniem,
- tzw. świszczący oddech na skutek niedrożności dróg oddechowych,
- stan podgorączkowy, a w kolejnym stadium choroby – gorączka,
- ogólne osłabienie i zmęczenie,
- ból za mostkiem i w szyi, który nasila się przy kaszlu lub głębokim wdechu.
Przewlekłe zapalenie tchawicy może być wynikiem innych długotrwałych stanów zapalnych dróg oddechowych – najczęściej krtani i oskrzeli. Sprzyja mu też dym papierosowy, który podrażnia i wysusza śluzówkę. W stanach przewlekłego zapalenia objawem dominującym jest suchy kaszel. Zapalenie tchawicy jest określane jako stan zapalny środkowego odcinka dróg oddechowych. Ponieważ tchawica zaczyna się od krtani, a kończy na rozwidleniu do oskrzeli, infekcje rzadko występują samodzielnie. Często towarzyszą stanom zapalnym krtani, a infekcja obejmuje jednocześnie oskrzela.
Diagnoza często wymaga pobrania wymazu, a przy podejrzeniu zapalenia płuc niezbędne jest RTG klatki piersiowej i tchawicy.
Zwężenie tchawicy
Zwężenie tchawicy może nastąpić na przykład na skutek zaostrzenia stanu zapalnego połączonego z zapaleniem krtani i oskrzeli. Dochodzi wtedy często do niedrożności dróg oddechowych, co objawia się dużymi trudnościami z zaczerpnięciem powietrza. W takich przypadkach wymagane jest leczenie szpitalne. Zaawansowany stan zwężonej tchawicy (może wystąpić również na skutek urazu) jest wskazaniem do wykonania intubacji, czyli wprowadzenia rurki umożliwiającej oddychanie przez usta lub nos aż do krtani. W skrajnych przypadkach może zostać wykonana tracheotomia, czyli nacięcie tchawicy od zewnątrz i wprowadzenie do niej rurki, która ułatwi respirację.
Tchawica jak zapobiegać stanom zapalnym
Rozwinięty stan zapalny tchawicy i górnych dróg oddechowych wymaga leczenia farmakologicznego antybiotykami (w przypadku zakażenia bakteryjnego) i lekami łagodzącymi objawy (w przypadku infekcji wirusowej). Zarówno w przypadku stanu zapalnego o charakterze ostrym, jak i przewlekłym dobre efekty daje nawilżanie górnych dróg oddechowych poprzez inhalacje olejkami eterycznymi, które jednocześnie mają właściwości łagodzące np. olejek eukaliptusowy lub z drzewa sandałowego.
Wskazane jest, aby pomieszczenie, w którym spędza się najwięcej czasu, miało większą wilgotność powietrza. Można w tym celu stosować odpowiednie nawilżacze lub po prostu kłaść wilgotne ręczniki na kaloryfery (co daje dobre efekty zwłaszcza zimą). Przy przewlekłych stanach zapalnych ulgę przynosi ponadto spożywanie większej ilości płynów, które nie dopuszczają do wysuszenia śluzówki i łagodzą suchy kaszel.
Najważniejsza jest jednak profilaktyka, która polega przede wszystkim na unikaniu wystawiania tchawicy na działanie niekorzystnych czynników, np. miejsc, w których przebywa wielu chorych z infekcjami górnych dróg oddechowych lub pomieszczeń z dużym stężeniem dymu papierosowego.