Powszechnie wiadomo, że nie powinno się łączyć leków z alkoholem. Ignorowanie tej zasady może pociągnąć za sobą fatalne dla zdrowia skutki. Jedną z bardziej znanych konsekwencji takiego działania jest reakcja disulfiramowa. Leki, które wchodzą w interakcje z alkoholem to m.in. pochodne nitroimidazolu, pochodne sulfonylomocznika, gryzeofulwina czy cefalosporyny posiadające fragment metylo-tetrazolowy. Reakcję tę wywołują też leki zawierające disulfiram stosowane w terapii alkoholowej, które mają zniechęcić uzależnionego do sięgania po napoje alkoholowe.
Co to jest reakcja disulfiramowa?
Reakcja disulfiramowa (ang. disulphiram-like reaction) to, mówiąc najprościej, zatrucie aldehydem octowym, który w nadmiarze powoduje denaturację enzymów i białek. Jest to reakcja organizmu, która pojawia się w wyniku spożycia nawet niewielkiej ilości alkoholu z jednoczesnym przyjmowaniem niektórych leków. Dochodzi do zaburzenia metabolizmu alkoholu na skutek zahamowania prawidłowego działania dehydrogenazy aldehydowej. Jest to enzym, który odpowiada za przyspieszenie procesu utleniania (dehydrogenacji) aldehydów. W wyniku jego działania trujący aldehyd octowy (wzór sumaryczny C2H4O) zostaje przekształcony do mniej szkodliwego kwasu octowego (wzór sumaryczny C2H4O2). W reakcji disulfiramowej proces ten zachodzi niepoprawnie.
Z jakimi środkami może zajść reakcja disulfiramowa?
Reakcja disulfiramowa może zajść z niektórymi środkami, takimi jak:
-
furazydyna – pochodna nitrofuranu wykorzystywana w leczeniu zakażeń układu moczowego;
-
furazolidon – pochodna nitrofuranu wykorzystywana w leczeniu zakażeń w obrębie przewodu pokarmowego wywołanych przez wrażliwe drobnoustroje, takich jak: bakteryjne zakażenia jelit, biegunki bakteryjne, lamblioza i salmonelloza;
-
gryzeofulwina – lek przeciwgrzybiczy stosowany w leczeniu uszkodzeń skóry, włosów i paznokci spowodowanych przez grzyby;
-
chloramfenikol – antybiotyk stosowany w zakażeniach skóry, gałki ocznej, ucha, zagrażających życiu zakażeniach pałeczką Haemophilus influenzae (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), durze brzusznym, brucelozie, riketsjozie i tularemii;
-
ketokonazol – lek przeciwgrzybiczy stosowany w leczeniu kandydozy skóry, łupieżu pstrego i łojotokowego zapalenia skóry;
-
nifuroksazyd – pochodna nitrofuranu wykorzystywana w leczeniu biegunki bakteryjnej;
-
metronidazol i tinidazol – wykorzystywane w leczeniu trądziku różowatego, wyprysku łojotokowego, ropni zębopochodnych, zapalenia otrzewnej, sepsy, zachłystowego zapalenia płuc, zapalenia pochwy, rzęsistkowicy, pełzakowicy (amebozy) jelitowej i pełzakowego ropnia wątroby;
-
pochodne sulfonylomocznika, takie jak tolbutamid i chlorpropamid;
-
cefalosporyny posiadające fragment metylo-tetrazolowy, takie jak cefoperazon, cefotetan i cefamandol.
Objawy reakcji disulfiramowej
Objawy reakcji disulfiramowej to przede wszystkim: nudności, wymioty, biegunka, zaburzenia oddychania, duszność, silne bóle i zawroty głowy, rozszerzenie naczyń krwionośnych w obrębie głowy i szyi, co powoduje zaczerwienienie twarzy i uczucie pulsowania w głowie, szumy uszne, spadek ciśnienia tętniczego, drgawki. Dodatkowo pojawiają się: nadwrażliwość na hałas, problemy z koncentracją, bezsenność, ogólne osłabienie, zaburzenia równowagi, rozdrażnienie, nadmierne pragnienie, przyspieszenie bicia serca, ból w klatce piersiowej i wzmożona potliwość. Chorzy odczuwają także przejmujące uczucie lęku.
Stopień nasilenia objawów zależy od ilości wypitego etanolu. Dolegliwości utrzymują się zwykle od 60 min do kilku godzin. Gdy stężenie etanolu we krwi przekracza 125–150 mg/100 ml, może dojść do utraty przytomności, zawału serca, a w sporadycznych przypadkach, gdy nie zostanie udzielona pomoc, nawet zgonu.
Długo działający na organizm aldehyd octowy może powodować zmiany zwyrodnieniowe w komórkach mięśnia sercowego, uszkodzenia trzustki, stłuszczenie i marskość wątroby, zmiany w śluzówkach przewodu pokarmowego, które odpowiadają za przewlekły stan zapalny, krwawienia i upośledzenie wchłaniania. Aldehyd octowy nie pozostaje obojętny na układ hormonalny i zaburza wydzielanie hormonów płciowych, powodując zaburzenia spermatogenezy i miesiączkowania. Zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju chorób nowotworowych i zaburzeń psychicznych.
Leczenie reakcji disulfiramowej jest głównie objawowe. Chorego powinno się skierować na szpitalny oddział ratunkowy, a następnie oddział ostrych zatruć.
Reakcja disulfiramowa jako element terapii awersyjnej leczenia alkoholizmu
Reakcja disulfiramowa stanowi element terapii awersyjnej w leczeniu alkoholizmu, co rozumie się jako wymuszanie abstynencji. W tym przypadku do powstania nieprzyjemnych objawów wykorzystuje się substancję o nazwie disulfiram. Jest to inhibitor dehydrogenazy aldehydowej. Znajduje się w leku o nazwie Esperal, który podaje się uzależnionym w postaci tabletki pod skórę. Wówczas każde przyjęcie alkoholu spowoduje reakcję disulfiramową. W konsekwencji złego samopoczucia rozwija się niechęć do smaku i zapachu alkoholu, co zapobiega jego ponownemu użyciu.
Coraz częściej kwestionowana jest zasadność podawania środków o działaniu awersyjnym w terapii alkoholizmu. Nie działają one na etiopatogenezę uzależnienia, a narażają chorego na liczne działania niepożądane związane z jednoczesnym spożyciem leku i alkoholu. Obecnie w wielu ośrodkach odwykowych odchodzi się od tego typu terapii, a nawet uważa się ją za nieetyczną.
Bibliografia:
1. Szponar J., Kuźniar-Placek J., Panasiuk L., Pacjent z problemem alkoholowym w praktyce lekarza rodzinnego, „Przegląd Lekarski”, 2012, 69(8), s. 557-560.
2. Podlewski J.K., Chwalibogowska-Podlewska A., Leki współczesnej terapii, Warszawa, Fund Büchnera, 2001.
3. Vetulani J., Alkoholizm i neurobiologia farmakoterapii alkoholizmu, „Wszechświat”, 2013, 114(1-3), s. 24-30.
4. Habrat B., Farmakoterapia uzależnienia od alkoholu – aktualne standardy i perspektywy, „TERAPIA, 2011, 250, s. 48-51.