Choroby nerek są dużym problemem klinicznym. O ile leczenie prostych dolegliwości, takich jak kamica albo odmiedniczkowe zapalenie, nie jest dla współczesnej medycyny wyzwaniem, o tyle inne schorzenia, uszkadzające poważnie miąższ nerek, mogą prowadzić do groźnych dla życia powikłań.
Choroby nerek – rodzaje
Choroby nerek to zróżnicowana grupa schorzeń, takich jak:
- wady rozwojowe nerek i tętnic nerkowych,
- wielotorbielowatość nerek,
- kamica dróg moczowych i jej powikłania,
- nieswoiste infekcje (np. odmiedniczkowe zapalenie nerek),
- uszkodzenia nerek w przebiegu chorób układowych i cukrzycy,
- uszkodzenia toksyczne,
- nowotwory.
Stosunkowo często stwierdza się wady rozwojowe, takie jak brak nerki, nerka dodatkowa, nieprawidłowe ukształtowanie naczyń krwionośnych. Istnienie takich anomalii często pozostaje niezauważone przez długi czas ze względu na dużą rezerwę czynnościową organizmu. Do prawidłowego funkcjonowania nerek niezbędna jest sprawność miąższu około 2/3 jednej z nich. Z tego powodu uraz, niszczące zmiany infekcyjne lub nowotworowe jednej nerki nie prowadzą do zaburzenia czynności całego układu wydalniczego.
Większym problemem są zmiany dotyczące obu nerek, wynikające z działania zewnętrznych czynników uszkadzających lub procesów autoimmunologicznych. Prowadzą one często do niewydolności nerek.
Do tego typu schorzeń zalicza się:
- zespół nerczycowy u dzieci,
- zmiany cukrzycowe,
- choroby układowe i spichrzeniowe (toczeń, skrobiawica),
- chorobę reumatyczną,
- infekcje paciorkowcowe,
- kiłę, gruźlicę, zakażenia gronkowcowe oraz część infekcji wirusowych,
- malarię,
- działanie niektórych leków,
- toksyczne działanie innych substancji (np. metali ciężkich).
Choroby nerek – objawy
Niezależnie od przyczyny chorobom nerek często towarzyszy ból. Pojawia się on w okolicy lędźwiowej pleców po stronie chorej i ma tendencję do promieniowania w dół ku przodowi. Często obserwowany jest dodatni objaw Goldflama (nasilenie bólu w odpowiedzi na wstrząsanie właściwej okolicy pleców po stronie prawej lub lewej).
Ostremu bólowi (w przebiegu np. kamicy kielichów lub miedniczek nerkowych, niedrożności moczowodu, wodonercza) często towarzyszą nudności i wymioty.
Charakterystycznym objawem są zmiany w moczu. Może to być np. krwinkomocz (który jest dość niespecyficznym objawem). O uszkodzeniu kłębuszków nerkowych i zaburzeniu filtracji świadczy białkomocz (proteinuria). We wcześniejszych fazach często obserwuje się ucieczkę albumin, które są niezbędne do utrzymania właściwego ciśnienia osmotycznego krwi. Jego obniżenie prowadzi do powstawania ciastowatych obrzęków oraz przesięków w jamach ciała (osierdziu, opłucnej oraz otrzewnej). Powoduje to odpowiednio zaburzenia pracy serca, duszność i kaszel oraz wodobrzusze.
Polecamy: Badanie ogólne moczu. Jak interpretować wyniki?
Uogólnione zmiany zapalne lub zwłóknienia miąższu nerek są przyczyną nadciśnienia tętniczego (ze względu na aktywację układu renina–angiotensyna–aldosteron). Ciśnienie najczęściej utrzymuje się w sposób ciągły na bardzo wysokim poziomie, a jego obniżenie jest niezmiernie trudne (tzw. nadciśnienie złośliwe albo nerkopochodne). Podobne objawy mogą być spowodowane przez upośledzenie przepływu krwi przez nerki – w związku z wadami rozwojowymi, zmianami miażdżycowymi tętnic albo wywołane przez ucisk na te naczynia (np. przez pobliski guz nowotworowy).
Jeśli efektywność nerek obniża się do około 20% normalnej sprawności, następuje niewydolność nerek. Dochodzi do zwiększonego wydalania niezagęszczonego moczu, intensywnej proteinurii, a następnie do zmniejszenia lub zatrzymania filtracji nerkowej i mocznicy. Ze względu na zahamowanie produkcji erytropoetyny w nerkach wtórnym objawem może być silna niedokrwistość.
Leczenie chorób nerek
W przypadku infekcji podstawą jest stosowanie środków przeciwbakteryjnych oraz zwiększających diurezę (wydzielanie moczu).
Kamicę leczy się zachowawczo (podając doraźnie leki rozkurczowe i przeciwbólowe, a na stałe – stosując odpowiednią dietę), a w przypadkach zaawansowanych lub powikłanych niedrożnością dróg moczowych – operacyjnie. Wykonuje się klasyczne zabiegi chirurgiczne, kruszenie i usuwanie złogów za pomocą endoskopów oraz rozbijanie kamieni za pomocą ultradźwięków.
Cukrzyca wymaga regularnej terapii z monitorowaniem poziomu cukru, tak aby nie dopuścić do skoków poziomu glukozy. Zmiany w kłębuszkach nerkowych leczy się lub hamuje, podając leki przeciwzapalne (głównie kortykosteroidowe).
Leczenie niewydolności nerek
Rozwinięta niewydolność nerek to stan prowadzący do śmierci. Chory wymaga regularnego usuwania substancji toksycznych dla organizmu (mocznika, nadmiaru potasu). Krótkotrwałe leczenie może być prowadzone za pomocą dializ otrzewnowych. Utrzymanie przy życiu osób z niewydolnością wymaga wdrożenia programu hemodializ lub przeszczepu nerki. Narząd może być pobrany ze zwłok lub od osoby żywej (ze względu na to, że jedna nerka zapewnia zdrowemu człowiekowi prawidłowe funkcjonowanie). Transplantacja jest często zabiegiem przywracającym zdrowie, choć niektóre procesy chorobowe (np. choroba reumatyczna, toczeń rumieniowaty układowy albo skrobiawica) mogą doprowadzić do zniszczenia wszczepionego narządu w relatywnie krótkim czasie. Problemem pozostają też (na szczęście rzadkie) przypadki odrzucenia przeszczepu i konieczność ciągłego stosowania leków immunosupresyjnych.