Bratek polny to popularny kwiat, który rośnie w ogrodach, na łąkach i przydrożach. Jest to roślina wysoko ceniona w lecznictwie ludowym i homeopatii, która może być stosowana zewnętrznie i wewnętrznie. Dotychczas nie stwierdzono żadnych działań niepożądanych wynikających z jej zażywania. Zauważono tylko, że przyjmowanie bardzo dużych ilości bratka może powodować nudności i wymioty. Surowiec zielarski stanowi cała roślina. Można go kupić w aptekach, sklepach zielarskich czy ze zdrową żywnością.

Jak wygląda bratek?

Bratek polny, sierotka, bratek ogrodowy, macoszki polne, kwiat św. Trójcy, fiołek potrójny, wdówka to ludowe nazwy fiołka trójbarwnego. Roślina ta występuje w stanie dzikim na terenie Azji i Europy, także w Polsce. Rośnie na polach, przydrożach, łąkach, wzgórzach i ogrodach.

Jest to roślina jednoroczna lub dwuletnia. Kwitnie od czerwca do września. Łodygi bratka dochodzą do 30 cm wysokości, są mocno rozgałęzione, z wieloma karbowanymi liśćmi. Na końcach łodygi wyrastają różnokolorowe kwiaty. W ich kolorystyce dominuje żółty, fiolet i biel, mają także czarne fragmenty.

Bratki – skład

Bratki zawierają m.in. wiolutozyd, saponiny triterpenowe, rutynę, śluz, alkaloid wiolinę, fenolokwasy, a zwłaszcza kwas kawowy, gentyzynowy i waniliowy, cukry, bioflawonoidy, w tym hesperydynę, kwercetynę i rutozyd. Bratek bogaty jest w sole mineralne, garbniki i witaminę C, kwas salicylowy i salicylany, kumaryny oraz beta-karoten. Zawiera też niewielkie ilości olejków eterycznych.

Jak można stosować bratki?

Bratek może być przeznaczony do picia. Należy 1 łyżkę (2 g) ziela zalać szklanką (200 ml) wrzącej wody. Miksturę zaparza się pod przykryciem przez 5–7 minut. Bratkową herbatę trzeba spożywać 3 razy dziennie po posiłku. Z kolei zewnętrznie odwary z ziela stosuje się jako tonik do przemywania skóry, płukania gardła, sporządzania okładów lub dodaje się je do kąpieli. Na jego bazie można wykonać tzw. parówki. W tym celu na 10–15 minut należy nachylić twarz nad miską z gorącym naparem z bratka i przykryć głowę ręcznikiem. W sprzedaży dostępne są także tabletki z bratka. Opakowanie 30 sztuk kosztuje około 10 zł.

Bratek – działanie

Bratek posiada liczne właściwości lecznicze. Działa odtruwająco, napotnie, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, przeciwgorączkowo, tonizująco, osłaniająco, przeciwbakteryjnie, antybakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwreumatycznie.

Bratek pospolity ułatwia usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii. Zawarta w roślinie rutyna wzmacnia i uszczelnia śródbłonek włosowatych naczyń krwionośnych. Dlatego też ziele może być stosowane w przypadku kruchości i łamliwości naczyń krwionośnych lub przy krwawych wylewach podskórnych (tzw. pajączkach).

Bratek wykorzystywany jest na odchudzanie i w zaburzeniach przemiany materii, ponieważ działa przeczyszczająco. Zawarte w nim śluzy zwiększają uczucie sytości, dzięki czemu ograniczają ilość spożywanych pokarmów.

Herbata z bratka zalecana jest w zwalczaniu schorzeń układu moczowego, ponieważ zioło to wykazuje właściwości moczopędne. Sprawdza się zwłaszcza przy zapaleniu pęcherza moczowego i kamicy moczowej. Łagodzi objawy częstego i bolesnego oddawania moczu.

Bratek polny ma zastosowanie w chorobach górnych dróg oddechowych, takich jak koklusz i ostre zapalenie oskrzeli. Łagodzi też objawy astmy. Bratek posiada właściwości rozrzedzania flegmy, zwiększa wydzielanie śluzu oskrzelowego i ułatwia odkrztuszanie. Zalecany jest podczas przeziębienia, grypy i anginy. Skutecznie leczy suchy kaszel.

Zioło bratka wykorzystuje się w leczeniu miażdżycy, cukrzycy i nadciśnienia tętniczego. Obniża poziom cholesterolu w osoczu krwi. Stosowane jest w chorobach siatkówki oka oraz pomocniczo w schorzeniach reumatycznych i stanach zapalnych nerek. Przynosi ulgę w podrażnieniach oczu.

Bratek trójbarwny wykazuje działanie ogólnie odtruwające, przez co jest wykorzystywany w terapii przewlekłych chorób na tle zaburzeń metabolicznych, a zwłaszcza w gośćcu, skazie moczanowej i niektórych dermatozach. Poprawia stan włosów i paznokci. Usuwa nadmiar wody z organizmu. Może być stosowany w celu zmniejszenia dolegliwości po stłuczeniach i złamaniach. Dziki bratek był używany od czasów starożytnych również w leczeniu padaczki.

Bratek na cerę

Rośliny są od wielu lat coraz chętniej używane w profilaktyce i leczeniu chorób skóry. Często stosowane są bratki, wykorzystywane zwłaszcza w przypadku łagodnych zmian skórnych. Zaleca się je na trądzik, gdy leczenie dermatologiczne jest wspomagane lekami roślinnymi. Ponadto łagodzą problemy skórne w przebiegu egzemy, wyprysku dziecięcego, łuszczycy, świądu, łojotoku i liszaja. Stosowane są przy wykwitach skórnych, zwanych wysypkami uczuleniowymi.

Bratek korzystnie wpływa na cerę, neutralizując wolne rodniki. Dzięki niemu skóra stanie się gładsza, a zmiany trądzikowe mniej widoczne. Ponadto zmniejsza łojotok skóry – hamuje wytwarzanie sebum, ale nie zatrzymuje go w porach. Dlatego polecany jest osobom, które mają problemem z przetłuszczającymi się włosami i tłustą cerą. Dzięki właściwościom antyoksydacyjnym i przeciwgrzybiczym wspomaga odnowę komórek naskórka i wpływa na opóźnienie procesów starzenia. Terapia ziołowa przynosi poprawę już po pierwszym miesiącu, a znaczne zmiany pojawiają się po kilku miesiącach.

Przeciwwskazania do stosowania bratka

Bratek trójbarwny nie powinien być stosowany przez osoby z zaawansowaną miażdżycą czy chorujące na zakrzepicę pourazową. Nie zaleca się również stosowanie bratka osobom starszym.

Bibliografia:

1. Ożarowski A., Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy, Warszawa, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1982.

2. Matuszkiewicz W., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa, PWN, 2006.

3. Szaferowa J., Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych, Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970.

4. Grys A., Łowicki Z., Gryszczyńska A., Kania M., Parus A., Rośliny zielarskie w leczeniu chorób skóry – bezpieczeństwo i zastosowanie, „Postępy Fitoterapii”, 2011, 3, s. 191-196.