Astma jest chorobą charakteryzującą się przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych, wywołującym takie objawy, jak świszczący oddech, duszność, kaszel, ucisk w klatce piersiowej. Głównym mechanizmem powstawania objawów jest ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe, spowodowane skurczem mięśni gładkich oskrzeli, obrzękiem błony śluzowej, tworzeniem czopów śluzowych i przebudową ścian oskrzeli.

Podział astmy oskrzelowej według przyczyny

Astmę dzieli się na alergiczną i niealergiczną. Astma alergiczna jest charakterystyczna dla dzieci, często współistnieje z innymi alergiami i najczęściej dobrze odpowiada na leczenie wziewnymi glikokortykosteroidami (GKS). Astma niealergiczna ma najczęściej początek u osób dorosłych, zdecydowanie gorzej reaguje na leczenie wziewnymi GKS. Inny podział astmy to astma o późnym początku, z utrwaloną obturacją oskrzeli, a także współistniejąca z otyłością.

Mechanizm powstawania astmy oskrzelowej alergicznej u dzieci

Astma oskrzelowa alergiczna przebiega jak normalna reakcja alergiczna w organizmie. Oznacza to, że dany alergen, na który chory jest uczulony, wiąże się z przeciwciałami i uwalnia mediatory odpowiedzialne za obturację oskrzeli. Komórki zapalne uszkadzają nabłonek oskrzeli, który następnie ulega przebudowie, co często powoduje, że obturacja staje się nieodwracalna.

Czynniki mogące wyzwalać napady astmy oskrzelowej:

• zakażenia układu oddechowego,
• alergeny,
• dym tytoniowy,
• aerozole i inne szkodliwe opary,
• nadmierny wysiłek fizyczny,
• silne emocje,
• niektóre leki.

Objawy astmy (dychawicy) oskrzelowej

Do głównych objawów zalicza się duszność, która może ustąpić zupełnie pod wpływem odpowiedniego leczenia lub samoistnie. Niekiedy duszność odczuwana jest po prostu jako ucisk w klatce piersiowej. Rzadko zdarza się, by kaszel był izolowanym objawem astmy. U dzieci jednak może wystąpić kaszlowy wariant astmy, kiedy jest on jedynym objawem. Podczas badania lekarz może stwierdzić dodatkowo furczenia i świszczenia nad polami płucnymi.

Astma może wystąpić u osób w każdym wieku. Jednak jeśli dotyka dorosłych, zazwyczaj ma cięższy, nieodwracalny przebieg. Zaostrzenia mogą pojawiać się w ciągu kilku minut od zadziałania czynnika prowokującego, albo dopiero w ciągu kilku godzin. Jednak zawsze nieleczone mogą doprowadzić do śmierci.

Diagnostyka astmy oskrzelowej

Podstawowym badaniem diagnostycznym jest spirometria. Jest to nieinwazyjne badanie pozwalające na stwierdzenie stopnia obturacji oskrzeli, a także jej odwracalności. Podczas zaostrzeń zaleca się wykonanie pulsoksymetrii i gazometrii krwi tętniczej. W przypadku astmy alergicznej można wykonać testy skórne, aby określić alergen wywołujący objawy.

Leczenie astmy oskrzelowej

Astma nie jest chorobą, którą można zupełnie wyleczyć. Jednak istotą leczenia astmy jest kontrolowanie objawów, możliwość normalnego funkcjonowania i ograniczenia ryzyka zaostrzeń.

Pod względem kontroli objawów, wyróżnia się:

• Astmę dobrze kontrolowaną – 2 lub mniej zaostrzeń w ciągu dnia na przestrzeni tygodnia, brak nocnych objawów, brak ograniczeń w zakresie aktywności życiowej.
• Astmę częściowo kontrolowaną – jeśli jedno z powyższych kryteriów astmy dobrze kontrolowanej nie zostało spełnione.
• Astmę niekontrolowaną – jeśli tylko jedno z kryteriów astmy kontrolowanej zostało spełnione.

Astma jest chorobą, której nasilenie określa się nie na podstawie nasilenia objawów przed leczeniem, ale według stosowanego leczenia pozwalającego na uzyskanie kontroli nad chorobą. O astmie lekkiej mówimy, kiedy stosuje się leczenie 1. i 2. stopnia. Astma ciężka natomiast wymaga zastosowania leczenia 4. lub 5. stopnia.

W przypadku astmy lekarz zawsze powinien ocenić czynność płuc chorego, czynniki ryzyka zaostrzeń, a także podejście samego pacjenta do choroby, przestrzeganie przez niego zaleceń czy jego oczekiwania. Dlatego leczenie zawsze dostosowywane jest do aktualnego stanu zdrowia.

Leki stosowane w leczeniu astmy podzielono na następujące grupy:

• Leki kontrolujące przebieg choroby, stosowane codziennie – GKS wziewne, beta-mimetyki długo działające, leki przeciwcholinergiczne (tiotropium), leki przeciwleukotrienowe, teofilina.
• Leki objawowe, przyjmowane jedynie w przypadku zaostrzeń – szybko działające beta-mimetyki wziewne i krótko działające przeciwcholinergiczne leki wziewne.
• Dodatkowe metody leczenia – termoplastyka oskrzeli, przeciwciała monoklonalne (omalizumab) czy doustne GKS.

Dobór stosowanych leków zależy od stopnia nasilenia choroby i objawów. Stopień 1. wymaga wyłącznie leczenia doraźnego. Obejmuje osoby, które nie mają objawów nocnych, ich aktywność życiowa nie jest w żadnym stopniu ograniczona, a objawy zaostrzeń w ciągu dnia występują mniej niż 2 razy w miesiącu. Jeśli chory zaczyna zbyt często sięgać po lek szybkodziałający, powinien zgłosić do lekarzowi, który zleci silniejsze leki. Podobnie w drugą stronę – jeśli udaje się utrzymać całkowitą kontrolę astmy przez co najmniej 3 miesiące, lekarz na pewno zmniejszy ilość stosowanych leków.

Domowe metody leczenia wspomagające terapię astmy (dychawicy) oskrzelowej

Przede wszystkim osoby chore na astmę nie powinny ograniczać aktywności fizycznej. Jednak leczenie i stosowanie doraźnych leków powinno uwzględniać wysiłek fizyczny. Ponadto należy zaprzestać palenia tytoniu, który jest jednym z czynników indukujących zaostrzenia. Zawsze należy zwrócić uwagę na warunki pracy, a konkretnie – narażenie na czynniki zaostrzające. Dieta chorych na astmę powinna być bogata w warzywa i owoce, a osoby otyłe powinny zredukować masę ciała. Redukcja stresu emocjonalnego również pozytywnie wpływa na kontrolę astmy oskrzelowej. Chorzy na astmę powinni rozważyć coroczne szczepienia na grypę.