Zez powstaje w wyniku braku współpracy między mięśniami poruszającymi gałką oczną albo ich nierównoległego działania. Jedna lub obie gałki oczne mogą się wówczas obracać lub wędrować do wewnątrz lub na zewnątrz, do góry lub do dołu. Zez potrafi utrzymywać się stale, ale niekiedy pojawia się i znika. Często występuje już u niemowlaka, choć może zaatakować dopiero w późniejszym okresie dzieciństwa, czy nawet w dorosłym życiu, powodując np. problemy z prowadzeniem samochodu i uprawianiem niektórych sportów, chociażby siatkówki.

Zez rozbieżny i inne rodzaje schorzenia

Zez występuje pod różnymi postaciami, ze względu na kierunek odchylenia oka dzieli się na:

• zez rozbieżny (oko odchylone w kierunku skroni),
• zez zbieżny (oko odchylone jest w kierunku nosa),
• skierowany ku górze,
• skierowany ku dołowi,
• skośny.

Według innego powszechnie stosowanego podziału wyróżnia się trzy główne rodzaje schorzenia: zez ukryty (zaburzenie równowagi mięśni ocznych powodujące wyłączenie się widzenia obuocznego i problemy z fuzją, czyli scaleniem obrazu z obu oczu), zez towarzyszący (powstaje na skutek trwałego odchylenia osi jednego oka w stosunku do osi oka ustawionego na wprost i jest spowodowany zaburzeniem równowagi siły działania poszczególnych grup mięśni ocznych) oraz zez porażenny (spowodowany porażeniem nerwu zaopatrującego daną grupę mięśni ocznych, prowadzący do zablokowania możliwości poruszania gałką oczną w określoną stronę).

Zobacz też: Badanie wzroku - jak wygląda?

Zez u niemowlaka

Zez jest dość powszechnym zjawiskiem u nowonarodzonych dzieci. Często towarzyszy mu zjawisko zwane „okiem leniwym”, czyli niedowidzenie, gdy tylko jedno oko przekazuje informację wzrokową do mózgu. Oczy noworodka mają tendencję do wędrowania, ale już w 3–4 miesiącu życia niemowlę powinno być zdolne do skupienia wzroku na małych przedmiotach, a jego oczy do równoległego ustawienia. Zdrowy, sześciomiesięczny maluch ogniskuje wzrok zarówno na odległych, jak i bliskich przedmiotach.

Jeśli nadmierny zez u dziecka utrzymuje się ponad cztery miesiące, należy zbadać jego oczy. Warto bowiem pamiętać, że schorzenie powoduje nie tylko niekorzystny efekt wizualny, ale przede wszystkim upośledza prawidłowe widzenie obuoczne, niekiedy prowadząc do niedowidzenia graniczącego nawet z całkowitą ślepotą.

Jak wygląda leczenie zeza? Zobacz to na filmie 

W przypadku zeza u dzieci, okulista ocenia jakość widzenia każdego oka, obserwując, jak wzrok pacjenta podąża za zabawką czy innym barwnym przedmiotem. Konieczne bywa także zbadanie dna oka, które umożliwia rozpoznanie niektórych groźnych przyczyn zeza, np. nowotworów oka. Lekarz może też wykonać tzw. cover test, polegający na naprzemiennym zasłanianiu oczu zasłonką lub ciemnym szkłem, pozwalający ocenić, które oko zezuje.

Zobacz też: Operacja laserowa oczu

Zez – leczenie i operacja

Leczenie zeza, zwłaszcza towarzyszącego i porażennego, należy rozpocząć od razu po rozpoznaniu choroby. Tym bardziej, że często powoduje ona rozmaite dolegliwości – nie tylko podwójne widzenie, ale również bóle oczu lub głowy.

Jak ćwiczyć wzrok? Dowiesz się tego z naszego filmu

W przypadku zeza u dzieci lekarz zaleca zazwyczaj stałe noszenie okularów dla poprawienia zdolności wędrującego oka do ogniskowania i regulowania kierunku linii wzroku w celu synchronizacji i wyprostowania oczu. Stosuje się także opaskę zasłaniającą zdrowe oko, by zmusić chore do skupienia wzroku. W tym samym celu zapuszcza się do zdrowego oka krople rozszerzające źrenicę, co powoduje zamazanie obrazu.

Jeśli te metody zawiodą, konieczna może być operacja zeza, szczególnie w przypadku zeza u dzieci, o dużym kącie, pionowego lub skośnego. Zaleca się, by zabieg odbył się nie później niż do 10. roku życia, istnieje bowiem wówczas ogromna szansa nie tylko na prawidłowe ustawienie gałek ocznych, ale także na nauczenie prawidłowego widzenia obuocznego. W przypadku zeza u dorosłych wiek jest bez większego znaczenia, ponieważ operacja ma charakter w dużej mierze kosmetyczny, zwykle bowiem niemożliwe okazuje się przywrócenie prawidłowego widzenia obuocznego.

Najczęściej okulista nacina ściankę zewnętrzną oka w celu wyregulowania napięcia wywieranego przez mięśnie zewnętrzne na jedno lub dwoje oczu. Czasem wykonuje się również tzw. zabieg resekcyjny, aby skrócić mięśnie oczne i poprawić ich położenie. Polega on na wycięciu fragmentu mięśnia, ponownym połączeniu końców i wszyciu mięśnia w swoje miejsce.

Zez – ćwiczenia

W leczeniu zeza stosuje się także ćwiczenie oczu zwane ortoptyką. Trening obejmuje zazwyczaj 6–8 sesji u wykwalifikowanego specjalisty w ciągu kilku miesięcy. W tym czasie pacjent poznaje specjalne ćwiczenia, które będzie mógł wykonywać w domu.

Najlepsze efekty takich zabiegów uzyskuje się w przypadku zeza u dzieci – im młodsze osoby, tym terapia jest szybsza i skuteczniejsza. Rośnie wówczas także szansa na całkowite wyleczenie i wykształcenia widzenia obuocznego, czasami nawet z przywróceniem widzenia stereoskopowego.