Lęk jest naturalną reakcją na codzienne, stresujące sytuacje, takie jak egzamin czy wystąpienie publiczne. Stan niepokoju ustępuje wraz z końcem wydarzenia, które wzbudziło silne emocje. Zaburzenia lękowe utrzymują się niezależnie od obecności bodźca, który je wywołał, trwają znacznie dłużej i mają większe nasilenie. Wpływają na sposób myślenia, uczucia, postawy, a nawet zdrowie fizyczne cierpiącej na nie osoby, znacząco obniżając jej jakość życia.

Zaburzenia lękowe – przyczyny

Podstawową rolę w rozwoju zaburzeń lękowych przypisuje się czynnikom psychologicznym. Chorobę wyzwalają przeżycia traumatyczne (śmierć, katastrofa, przemoc). Zaburzenia lękowe mogą pojawić się u osób poddanych długotrwałemu stresowi (zmiana pracy, narodziny dziecka, problemy finansowe). Istotny wpływ na skłonność do nerwic mają doświadczenia z dzieciństwa (nadopiekuńczość rodziców, deficyt uczuć). Osoby lękowe to często także ludzie, którzy w procesie wychowania otrzymali silny przekaz dotyczący troski o własne zdrowie czy dbania o porządek. Przyczyną zaburzeń mogą być również czynniki osobowościowe. Do nerwic predysponują m.in. perfekcjonizm, poczucie omnipotencji, niska samoocena.

Zaburzenia lękowe mogą mieć podłoże biologiczne. Wynikają z nieprawidłowej równowagi neuroprzekaźników w mózgu. Lęk wyzwalają też choroby somatyczne – cukrzyca, astma, choroby serca. Jego przyczyną bywa używanie substancji psychoaktywnych – alkoholu, narkotyków, środków uspokajających. Według niektórych badaczy zaburzenia lękowe są dziedziczne.

Zobacz także: Nerwica lękowa - przyczyny, objawy somatyczne i psychiczne, leczenie

Objawy zaburzeń lękowych

Istnieje wiele rodzajów zaburzeń lękowych, spośród których ludzie często doświadczają więcej niż jednego na raz. Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 w grupie zaburzeń nerwicowych wyróżnia się między innymi:

• fobie,
• zespół lęku uogólnionego,
• zaburzenia depresyjno-lękowe,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne,
• zespół ostrego stresu i zaburzenia adaptacyjne,
• zaburzenia dysocjacyjne.

Każdy z wymienionych typów nerwic charakteryzuje się specyficznymi symptomami. Wspólnym, dominującym rysem wszystkich zaburzeń jest lęk, który powoduje objawy somatyczne, takie jak:

• bóle i zawroty głowy,
• bóle kręgosłupa,
• bóle żołądka,
• nudności, wymioty,
• duszność,
• drżenie kończyn,
• bóle i kołatanie serca,
• uderzenia gorąca,
• zaburzenia snu.

Symptomy te pojawiają się u chorego w sytuacjach stresowych, w oczekiwaniu (lub jedynie na skutek wyobrażenia) zagrożenia, a czasem bez szczególnej przyczyny. Podobnie jest z objawami dotyczącymi sfery poznawczej i emocji. Osoba z zaburzeniami lękowymi odczuwa permanentne napięcie i niepokój. Ma duże problemy z koncentracją, niekiedy nawet zaburzenia pamięci. Jej obraz rzeczywistości bywa odrealniony. Często ma natrętne myśli potęgujące lęk. Obok ogólnego uczucia przytłoczenia i przerażenia zdarzają się jej także ataki paniki. Na co dzień osoba lękowa jest apatyczna, poirytowana, niezdolna do odczuwania przyjemności, pozbawiona motywacji do działania. Miewa myśli samobójcze.

Zaburzenia lękowe u dzieci

Specyficzną grupę stanowią zaburzenia lękowe u dzieci. Lęki, zwłaszcza u najmłodszych, są naturalnym zjawiskiem związanym z procesem poznawania i oswajania świata. Utrzymujący się okresowo strach przed ciemnością czy zwierzętami ustępuje samorzutnie. O zaburzeniu, które wymaga interwencji specjalisty, można mówić wówczas, gdy lęk jest długotrwały, nie mija samodzielnie, jest nieadekwatny do wieku rozwojowego dziecka i wpływa na jego poczucie bezpieczeństwa i ogólny dobrostan psychiczny. Najczęściej spotykanymi lękami u dzieci są:

• lęk separacyjny – odczuwany w związku ze spodziewaną rozłąką z opiekunem, koniecznością odnalezienia się w środowisku przedszkolnym (lub szkolnym), wśród rówieśników,
  
• lęk społeczny – przejawiający się unikaniem kontaktów z ludźmi (w tym z rówieśnikami), zwłaszcza z nieznanymi lub mało znanymi, przy zachowaniu prawidłowych relacji z bliskimi,
  
• lęk uogólniony – przewlekłe zamartwianie się mniej lub bardziej spodziewanymi wydarzeniami, któremu towarzyszą objawy psychosomatyczne (napięcie, rozdrażnienie, problemy z koncentracją, itp.).

Zaburzenia lękowe – leczenie

Dobór terapii zależy od rodzaju przeżywanego lęku i od oczekiwań chorego. Łagodne objawy mogą zostać wyciszone przez ćwiczenia fizyczne, relaksację, medytację. Jeśli symptomy zaburzeń utrzymują się długo i znacząco obniżają komfort życia, wskazane jest podjęcie psychoterapii. Najskuteczniejszą metodą leczenia jest terapia poznawczo-behawioralna, podczas której chory odkrywa wzorce swojego myślenia i zachowania prowadzące do odczuwania lęku. Dzięki ich rozpoznaniu może świadomie zastąpić je takimi, które redukują strach i pozwalają radzić sobie w określonych sytuacjach.

W przypadku silnego nasilenia objawów pomocna w leczeniu zaburzeń lękowych jest farmakoterapia. Chorym zaleca się leki przeciwdepresyjne o działaniu przeciwlękowym (wpływają korzystnie na równowagę neuroprzekaźników) oraz leki z grupy benzodiazepin (redukują napięcie). Farmakoterapia pozwala na szybkie uzyskanie poprawy, ale nie leczy przyczyn zaburzeń, więc zalecana jest jedynie jako metoda uzupełniająca psychoterapię.