Jeden z podstawowych elementów oceny stanu noworodka w skali Apgar to napięcie mięśniowe (tonus). Jeśli jest ono wzmożone lub zbyt słabe, neonatolog zleca konsultację neurologiczną. Najczęstszą przyczyną są bowiem dysfunkcje układu nerwowego, który kontroluje pracę mięśni. Zalecenie neonatologa nie powinno od razu budzić niepokoju rodziców. Tonus mięśniowy dziecka zmienia się w pierwszych miesiącach życia. Nieprawidłowe napięcie mięśniowe u niemowląt jest zjawiskiem bardzo częstym i może być wyłącznie objawem niedojrzałości układu nerwowego. Zwykle problem ten ustępuje samoistnie, ale jeśli opóźnia prawidłowy rozwój ruchowy dziecka, warto wspierać je odpowiednią rehabilitacją.

Wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe u niemowląt – przyczyny

Objawy wzmożonego lub osłabionego napięcia mięśniowego u niemowlaka mogą zostać wywoływane przez banalne czynniki – rozdrażnienie, głód, zimno. Mogą jednak także świadczyć o problemach rozwojowych dziecka, a nawet o poważnych chorobach genetycznych.

Nieprawidłowości napięcia mięśniowego najczęściej występują u niemowląt:

• przedwcześnie urodzonych,
  
• z niską wagą urodzeniową,
  
• niedotlenionych podczas porodu,
  
• z przedłużającą się żółtaczką fizjologiczną,
  
• w przypadku, gdy u matki w czasie ciąży wystąpiły np. nadciśnienie, anemia, problemy z tarczycą, nerkami,
  
• na skutek zaburzeń okołoporodowych – krwawień, przedwczesnych skurczów.
  

W niektórych przypadkach obniżone napięcie mięśniowe u niemowlaka (hipotonia) może być symptomem zaburzeń metabolicznych oraz chorób, takich jak zespół Downa czy zespół Aspergera. Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt (hipertonia) bywa objawem uszkodzenia układu nerwowego oraz mózgowego porażenia dziecięcego.

Napięcie mięśniowe u niemowlaka – objawy zaburzeń

W najogólniejszym zarysie wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt objawia się tym, że dzieci reagują nadmiernie na każdy bodziec, są niespokojne, mało śpią, często płaczą, prężą się, mają stale skrzyżowane nogi. Słabe napięcie mięśniowe z kolei można rozpoznać po opóźnionych reakcjach odruchowych, apatii, niewielkiej ruchliwości. W obu przypadkach niemowlaki mogą mieć asymetrię ułożeniową, problem z przełykaniem pokarmu, a z czasem – trudności z siadaniem czy raczkowaniem.

Pewne zachowania (lub ich brak), które w pierwszych tygodniach życia dziecka nie stanowią powodu do niepokoju, w określonym czasie powinny być dla rodziców sygnałem do wizyty u lekarza. Dzieje się to wówczas, gdy:

• pod koniec pierwszego miesiąca życia noworodek stale odchyla głowę, wygina się do tyłu lub na boki, jest nadmiernie pobudzony lub senny, denerwuje się podczas karmienia, trudno go przebrać, wykąpać czy przewinąć, ponieważ ma zbyt napięte kończyny lub „przelewa się” przez ręce,
  
• po ukończeniu trzeciego miesiąca życia niemowlę nie unosi głowy, leżąc na brzuchu, głowa opada mu w tył, gdy jest unoszone czy podciągane za ręce do siedzenia, nie jest zainteresowane własnymi kończynami, nie chwyta zabawek,
  
• skończywszy sześć miesięcy, dziecko nadal nieustannie zaciska pięści (co jest normalne we wcześniejszym okresie rozwoju), nie bawi się swoimi dłońmi i stopami, obciąga palce u stóp, nie przekręca się samodzielnie na boki, nie opiera się na łokciach w pozycji leżącej na brzuchu, nie manipuluje zabawkami.
  

Diagnostyka nieprawidłowego napięcia mięśniowego u niemowląt

Niezależnie od przyczyny, obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt może mieć skutki w postaci zaburzeń rozwoju motorycznego, czyli zdobywania takich umiejętności, jak siadanie, wstawanie, chodzenie. Dziecko może zacząć utrwalać nieprawidłowe wzorce ruchowe, które w przyszłości zaowocują problemami w nauce (np. pisania) czy kłopotami z utrzymaniem koncentracji. Dlatego w przypadku nieprawidłowego tonusu mięśniowego u niemowlęcia ważne jest wczesne wykonanie odpowiedniej diagnostyki i – jeśli to konieczne – podjęcie rehabilitacji.

Lekarz pediatra (lub neonatolog) zleca konsultację neurologiczną, by ocenić stan napięcia mięśniowego oraz zbadać odruchy u niemowlęcia. Jeśli wyniki badań wzbudzają niepokój, zleca się zwykle ultrasonografię (USG) przezciemiączkową, która pozwala zaobserwować ewentualne zmiany w mózgu. Jest to badanie całkowicie bezpieczne i bezbolesne. Istotne jest jednak to, by wykonać je możliwie najwcześniej, ponieważ ciemiączko dziecka stopniowo zarasta i wykonanie USG po 9. miesiącu życia może być niemożliwe.

Rehabilitacja niemowląt z nieprawidłowym napięciem mięśniowym

Rozpoznanie obniżonego lub wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowląt skutkuje skierowaniem na ćwiczenia, które pozwalają wykształcić u dziecka odpowiednie zachowania i odruchy, czyli prawidłową współpracę układu nerwowego z mięśniowym.

Najczęściej stosowanymi metodami rehabilitacji są metody Vojty i Bobath. Pierwsza polega na uciskaniu odpowiednich miejsc na ciele, celem wywołania właściwych reakcji ruchowych. Uznaje się ją za najbardziej skuteczną, ale jest dość nieprzyjemna dla dziecka. Metoda Bobath jest łagodniejsza i pozwala wyeliminować niewłaściwe odruchy poprzez systematyczne powtarzanie prawidłowych schematów ruchowych.

Aby rehabilitacja odniosła pożądany skutek, ćwiczenia muszą być wykonywane często i regularnie. Dlatego – oprócz działań rehabilitanta – niezbędne jest zaangażowanie rodziców. Powinni oni nie tylko ćwiczyć z dzieckiem, ale też nauczyć się odpowiednio je nosić, karmić, bawić się z nim. W procesie rehabilitacji niezwykle istotne jest także okazywanie dziecku zainteresowania, czułości.

W większości przypadku stwierdzonych nieprawidłowości napięcia mięśniowego dzieci uzyskały całkowitą sprawność motoryczną. W przypadku chorób genetycznych wcześnie wdrożona rehabilitacja w przyszłości może znacząco podnieść komfort życia.