Wielowodzie w ciąży to nadmierna ilość płynu owodniowego wynikająca z nieprawidłowych zmian rozwojowych płodu lub problemów zdrowotnych matki. Jest to czynnik ryzyka różnych powikłań zarówno w trakcie ciąży, jak i podczas porodu. Ciąże powikłane wielowodziem często kończą się śmiercią okołoporodową dziecka. Wielowodzie stwierdza się, kiedy ilość płynu pod koniec ciąży, w III trymestrze, przekracza 2000 ml.

Jakie są przyczyny wielowodzia?

Optymalną ilość płynu owodniowego określa się według wzoru Wagnera i Fuchsa:

• V = 25 x (t – 10) – dla ciąży poniżej 15. tygodnia
  
• V = 50 x (t – 12,5) – dla ciąży między 16. a 20. tygodniem
  
• V = 25 x (t – 10) – dla ciąży powyżej 20. tygodnia.
  

Przy czym V oznacza optymalną ilość płynu owodniowego, a t tydzień ciąży według ostatniej miesiączki.

Objętość płynu owodniowego zwiększa się stopniowo do 33. tygodnia ciąży, po czym zaczyna się zmniejszać o około 140 ml tygodniowo. Zatem w pierwszym okresie ciąży dominują procesy wytwarzające płyn owodniowy, a w drugim przeważa jego resorpcja. 

Objętość płynu owodniowego określa się w praktyce klinicznej za pomocą ultrasonografii (USG), dzięki której oznacza się tzw. wskaźnik płynu owodniowego – AFI (amniotic fluid index). Jest to metoda Phelana, polegająca na umownym podzieleniu macicy na 4 kwadranty w płaszczyźnie poziomej i pionowej, a następnie na pomiarze uwidocznionych w obrazie USG kieszonek płynu. Wartości (w centymetrach) tych pomiarów sumuje się, co daje wskaźnik AFI. Wynik poniżej 5 wskazuje na małowodzie, a powyżej 20 na wielowodzie. W przeliczeniu na objętość płynu owodniowego, jedna jednostka AFI odpowiada ok. 50 ml płynu owodniowego. Pomiar jest trudniejszy w przypadku ciąż wielopłodowych, ze względu na to, że wymierzyć trzeba również przestrzenie przy przegrodach między workami owodniowymi.

Około połowy przypadków wielowodzia w ciąży występuje na początku, w I trymestrze i nie ma określonej przyczyny. Druga połowa obejmuje wielowodzia wynikające z wad płodu i schorzeń matki.

Główne przyczyny wielowodzia to:

• atrezja przełyku lub innego odcinka przewodu pokarmowego u dziecka
  
• uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego będące przyczyną zaburzeń połykania
  
• wady układu moczowo-płciowego
  
• cukrzyca
  
• konflikt serologiczny.
  

Rozpoznanie wielowodzia

Rozpoznanie opiera się na pomiarze ilości płynu owodniowego. Wielowodzie może być ostre, jak i przewlekłe. Ostre wielowodzie polega na gwałtownej zmianie objętości wód płodowych, dyskomforcie w jamie brzusznej i narastających problemach z oddychaniem. Towarzyszą mu niewydolność nerek, nadmierna aktywność skurczowa macicy. Narastająca objętość płynu owodniowego powoduje wzrost ciśnienia wewnątrzmacicznego, skutkujący pęknięciem błon płodowych, a co za tym idzie – przedwczesnym porodem. Inne konsekwencje wielowodzia to: odklejenie się łożyska, wypadnięcie pępowiny lub drobnych części płodu podczas porodu, a także niewydolność łożyskowo-maciczna.

Przewlekłe wielowodzie charakteryzuje się zdecydowanie mniejszą dynamiką zmian, choć powikłania tego stanu są takie same, jak w ostrym wielowodziu.

Leczenie wielowodzia

Postępowanie w przypadku wielowodzia uzależnione jest od jego przyczyny. Niestety często trudno określić przyczynę wielowodzia. Jednak u kobiet z cukrzycą w pierwszej kolejności dąży się do unormowania glikemii. Jeśli przyczyną może być konflikt serologiczny, postępowanie skupia się na leczeniu tej patologii. Gdy mimo diagnostyki nie uda się odnaleźć przyczyny wywołującej wielowodzie, należy zdecydować o ukończeniu ciąży pod warunkiem, że płód jest już zdolny do życia. Niedojrzała ciąża wymaga stałego odbarczania nadmiaru płynu owodniowego, aż do czasu osiągnięcia przez płód dojrzałości i zdolności przeżycia poza organizmem matki.

Amniopunkcja odbarczająca, czyli metoda leczenia wielowodzia

Amniopunkcja odbarczająca jest inwazyjną metodą leczenia, zapobiegającą powikłaniom wielowodzia, czyli porodowi przedwczesnemu. Wykonuje się ją przede wszystkim w razie trudności z oddychaniem u matki, nasilonych bólów brzucha czy napięcia mięśnia macicy. Nakłucie igłą 18–20 G wykonuje się zawsze pod kontrolą USG w obszarze wolnym od części płodu. Nigdy nie wprowadza się igły w miejscu przyczepu łożyska. Czasami odbarcza się nawet 0,5 l płynu bez jakiejkolwiek szkody dla płodu i przebiegu ciąży. Nieraz zabieg ten musi być powtarzany (nawet co 24 godziny). Jeśli konieczne są częste odbarczenia, istnieje możliwość założenia specjalnego cewnika z bakteriologicznym filtrem, by uniemożliwić, a przynajmniej zminimalizować, ryzyko zakażenia jaja płodowego od cewnika.

Wielowodzie a zdrowie dziecka i matki

Skutki wielowodzia zależne są od jego przyczyny. Jeśli wielowodzie doprowadzi do przedwczesnego porodu, dochodzą zagrożenia związane właśnie ze zbyt szybkim rozwiązaniem ciąży. Ponadto w przebiegu schorzenia może dojść do: odklejenia łożyska, odpłynięcia wód płodowych, gwałtownego spadku ciśnienia tętniczego i wstrząsu u matki, poprzecznego ułożenia płodu i wypadnięcia podczas porodu drobnych jego części, krwotoku i wielu innych powikłań, które wpływają na dobrostan dziecka i matki. Około 60% ciąż z wielowodziem jest związane ze zwiększoną umieralnością okołoporodową, powikłaniami okołoporodowymi i wadami płodu.