Najbardziej powszechnym badaniem wykonywanym przez każdego kardiologa jest osłuchiwanie serca za pomocą stetoskopu. To właśnie wtedy lekarz może sprawdzić częstość i miarowość akcji serca, a także stwierdzić obecność tonów patologicznych, do których zalicza się szmery w sercu. Są one efektem nierównomiernego przepływu krwi i najczęściej są zupełnie nieszkodliwe, zwłaszcza jeśli występują u dzieci. Szmery nad sercem u dorosłych mogą być oznaką nieprawidłowości w pracy tego organu, dlatego wymagają szczegółowej diagnostyki.

Polecamy: Arytmia - zaburzenia rytmu serca. Objawy, przyczyny, leczenie oraz skutki arytmii

Czy szmery w sercu u dzieci są groźne?

Prawidłowo pracujące serca u dziecka lub u osoby dorosłej powoduje powstanie dwóch słyszalnych tonów serca. Pierwszy wynika z zamknięcia zastawek przedsionkowo-komorowych i pojawia się na początku skurczu komór. Drugi wynika z zamknięcia zastawek aorty i tętnicy płucnej, a pojawia się na początku rozkurczu komór. Drugi ton jest głośniejszy i krótszy od pierwszego. U dzieci i osób młodych może wystąpić także trzeci, fizjologiczny ton, pojawiający się po wysiłku fizycznym. Czwarty ton, nazywany przedsionkowym, zwykle jest niesłyszalny, ponieważ występuje równocześnie z tonem pierwszym. Pojawiające się dodatkowo szmery u dziecka nie zawsze oznaczają wadę serca.

Zobacz także: Objawy i przyczyny duszności w klatce piersiowej w nocy i w dzień 

Szmery w sercu u dziecka są efektem przepływu krwi między naczyniami odchodzącymi od serca a strukturami serca. Mogą różnić się długością, lokalizacją, promieniowaniem, głośnością i częstotliwością. Ze statystyk wynika, że szmery w sercu występują w różnych okresach życia nawet u 30% dzieci. Zwykle mają charakter czynnościowy i przejściowy, co oznacza, że są związane z okresowym przyspieszeniem akcji serca.

Szmery w sercu u dziecka mogą wynikać z wad anatomicznych, takich jak:

• otwarty przewód Botalla (przetrwały przewód tętniczy) – jest to wada, która najczęściej odpowiada za szmery w sercu u wcześniaków. Z powodu niezrośniętego przewodu tętniczego dochodzi do zmiany przepływu krwi przez jamy serca. Wada objawia się szmerem maszynowym w lewej okolicy podobojczykowej,
  
• ubytek przegrody międzyprzedsionkowej – szmer jest efektem nieprawidłowego mieszania się krwi pomiędzy przedsionkami. Oprócz szmeru w badaniu słychać rozdwojenie drugiego tonu serca,
  
• ubytek przegrody międzykomorowej – najczęstsza wada wrodzona serca u dzieci i tym samym szmerów w sercu u noworodka. Z powodu ubytku przegrody międzykomorowej pojawia się przeciek na poziomie komór. Leczenie polega na korekcji operacyjnej w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia,
  
• zwężenie tętnicy płucnej lub ujścia aorty – z powodu zwężonej drogi odpływuu krwi z prawej lub lewej komory, co wywołuje szmery.
  

Przyczyną szmerów w sercu u dziecka mogą być także inne wady serca. Lekarz może wykonać wówczas echokardiografię, która pozwala na cenę budowy serca dziecka, a także zmierzyć przepływ krwi przez jego jamy. Leczenie w przypadku szmerów w sercu dziecka zależy od przyczyn – wady leczone są chirurgicznie.

Zobacz także: Nerwobóle serca – przyczyny, objawy i leczenie

Rodzaje szmerów w sercu

Szmery w sercu mogą mieć postać fizjologiczną lub patologiczną. Ze względu na czas występowania w stosunku do normalnego cyklu pracy serca, można je podzielić na szmery skurczowe (wczesnoskurczowe, śródskurczowe, późnoskurczowe), rozkurczowe (wczesnorozkurczowe, śródrozkurczowe, późnorozkurczowe) i szmery ciągłe.

Bardzo ważna w diagnozowaniu przyczyn szmerów jest ocena głośności. Do tego celu służy skala Levine’a. Stopnie 1, 2 i 3 dotyczą odpowiednio szmerów bardzo cichych, cichych i średnio głośnych, a stopnie 4, 5 i 6 oznaczają odpowiednio szmery głośne i wyraźnie słyszalne, szmery głośne i słyszalne od razu po przyłożeniu stetoskopu oraz szmery bardzo głośne, które słychać nawet po odsunięciu stetoskopu od klatki piersiowej.

Jak działa układ krążenia? Dowiesz się tego z filmu:

Szmery dzielone są także ze względu na dźwięczność:

• crescendo – narastający w czasie,
  
• decrescendo – cichnący w czasie,
  
• crescendo-decrescendo,
  
• ciągły.
  

Szmery w sercu – przyczyny

Większość szmerów u dziecka ma charakter fizjologiczny i przejściowy. Aby szmer został uznany za niewinny, musi spełnić kilka warunków:

• skurczowy,
  
• głośność zmienna, uzależniona od fazy oddechowej, pozycji i temperatury ciała,
  
• cichy – 1–3 w skali Levine’a,
  
• niepromieniujący.
  

Szmery, które nie spełniają tych warunków, mogą oznaczać zmiany patologiczne układu sercowo-naczyniowego.

U dorosłych, kiedy szmery w sercu nie są fizjologicznym zjawiskiem należy podejrzewać wadę serca, np. niedomykalność zastawki mitralnej. Przyczynami szmerów w sercu bywają także miażdżyca, anemia lub choroby tarczycy.

Zobacz także: Zastawki serca – budowa, wady, operacja wymiany i sztuczna zastawka

Szmery w sercu – objawy

Szmery w sercu są groźne, jeśli towarzyszą im takie objawy, jak:

• sinienie palców u rąk lub u stóp po dłuższym spacerze lub wejściu po schodach – to oznaka poważnego niedoboru tlenu we krwi (sinica),
  
• puchnięcie żył na szyi po niewielkim wysiłku,
  
• kłopoty z oddychaniem występujące podczas niewielkiego wysiłku,
  
• bóle w klatce piersiowej po wysiłku,
  
• chroniczne opuchnięcie całego ciała.