Dorośli są przyzwyczajeni, że wszelkie wskaźniki, typu waga, wskaźnik masy ciała (BMI – Body Mass Index), ciśnienie tętnicze, mają liczbowy zakres norm. Jednak ze względu na rozwój dzieci, intensywny wzrost i dojrzewanie, a także indywidualność, z jaką te procesy przebiegają, stworzono tzw. siatki centylowe. To właśnie według nich ocenia się, czy dziecko rozwija się odpowiednio.
Co to są siatki centylowe i po co się je stosuje?
Siatki centylowe mają formę wykresów. Na jednej osi naniesiony jest wiek dziecka, a na drugiej znajdują się wartości, które chce się sprawdzić. Na taki układ współrzędnych naniesionych jest kilka linii (zwykle 7), pokazujących, jaki procent dzieci w danej populacji osiągnęło określoną wartość pomiaru wzrostu, obwodu głowy, masy ciała, BMI, ciśnienia tętniczego w danym wieku i dla danej płci. Nakreślone linie przebiegają przez kolejne wartości procentowe populacji: 3%, 10%, 25%, 75%, 97% i określane są mianem centyli (percentyli). Pomiędzy nimi znajdują się tzw. kanały centylowe. Nanoszenie wyników pomiarów dziecka na siatki centylowe pozwala nie tylko ocenić, czy dziecko w danym momencie rozwija się w granicach normy, ale przede wszystkim wyłapać moment, w którym doszło do zaburzeń wzrostu, nadmiernego przyrostu wagi itp.
Siatki centylowe znajdują się na końcu książeczki zdrowia dziecka. Na siatkach centylowych używa się pojęcia tzw. wąskich norm i szerokich norm. Wąskie normy to wartości pomiędzy 10. a 90. centylem. Szeroka norma obejmuje zakres od 3% do 97%. Osobno stworzono siatki centylowe dla chłopców, a osobno siatki centylowe dla dziewczynek.
Jak odczytać siatki centylowe?
Dla przykładu można podać dziewczynkę mającą 9 miesięcy i ważącą 8,5 kg. Przede wszystkim należy spojrzeć na właściwą siatkę centylową określającą normy wagi dla dziewczynek. Następnie zaznaczamy na polu punkt będący na wysokości zarówno danej wagi, jak i aktualnego wieku dziecka. Ten wynik mieści się akurat nieco powyżej 50. centyla. Oznacza to, że przeszło 50% populacji dziewczynek w tym wieku waży mniej, a niecałe 50% – więcej.
Rodzaje siatek centylowych
W książeczkach zdrowia dziecka znajdują się siatki centylowe Instytutu Matki i Dziecka, które zostały opracowane w 1999 r. Bazowano na badaniach warszawskich dzieci w wieku od pierwszego miesiąca do 18 lat. Siatki te są obszerne i nadal aktualne, jednak nie jedyne, z których można korzystać.
W 2010 r. ukazał się artykuł porównujący siatki centylowe Instytutu Matki i Dziecka z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Na jego podstawie zaczęto opracowywać siatki centylowe dla polskich dzieci bazujące na wzorcach WHO. Porównano rozwój dzieci karmionych piersią i sztucznie. Wzięto pod uwagę dzieci karmione optymalnie, czyli przez 6 miesięcy wyłącznie piersią, a przez kolejne pół roku dokarmiane piersią, mające korzystne warunki rozwoju zarówno pod kątem opieki medycznej, jak i środowiska życia.
Ostatnim rodzajem siatek centylowych są siatki projektu OLAF, bazujące na badaniach prawie 20 tys. polskich dzieci, jednak wyłącznie w wieku szkolnym. Dlatego też obejmują one przedział wiekowy po 7. roku życia. Celem projektu OLAF było opracowanie siatek centylowych norm dla ciśnienia tętniczego, wzrostu, masy ciała i BMI dla starszych dzieci i młodzieży.
Siatki centylowe dla wzrostu i wagi dziecka
Wzrost dziecka jest indywidualną cechą. Nakładają się na niego zarówno uwarunkowania genetyczne, jak i środowiskowe. Duży wpływ na wzrost dziecka ma to, jak jest karmione, czy jest zdrowe, jakie są warunki socjoekonomiczne rodziny. W okresie niemowlęcym częstsze są wizyty u pediatry, który sprawdza przede wszystkim wagę, długość niemowlęcia i obwód głowy. Powinien zawsze umieścić wartości w książeczce zdrowia dziecka. Wartości znajdujące się powyżej 97 centyli oznaczają, że dziecko cierpi na otyłość, z kolei poniżej 3 centyli wskazują na niedowagę.