Swoisty antygen sterczowy (PSA – z ang. prostate-specific antigen) jest enzymem wytwarzanym w komórkach nabłonka gruczołu krokowego, a także w niewielkich ilościach w śliniankach i gruczołach okołocewkowych. Sam antygen wykryto w roku 1970, a dekadę później stwierdzono jego obecność w surowicy i wykonano pierwszy pomiar stężenia. Wkrótce stał się podstawowym markerem raka prosty, często stosowanym w praktyce klinicznej. Jednak po kilkudziesięciu latach badanie znalazło się na cenzurowanym i w ogniu krytyki.

Zobacz także: Objawy i leczenie przerostu prostaty (gruczołu krokowego). Przerost prostaty a rak

Normy antygenu PSA u mężczyzn

Jak podają lekarze, prawidłowe stężenie PSA w surowicy krwi nie przekracza 4,0 ng/ml (nanogramów na mililitr). Stężenie może wzrastać bez chorobowego podłoża u starszych mężczyzn, którzy w podeszłym wieku mogą uzyskać nawet dwukrotnie wyższy poziom PSA, choć nie jest to regułą. Wyniki poniżej 4,0 ng/ml, a nawet równe 0, nie stanowią problemów, nie noszą znamion schorzeń oraz zaburzeń i nie powinny martwić osób, które je otrzymały. Problemem może być przekroczenie dopuszczalnego stężenia u mężczyzn w młodym i średnim wieku. Przyczyna tego stanu powinna być dokładnie zbadana, gdyż zachodzi spore ryzyko wystąpienia nowotworu prostaty. W sytuacji uzyskania wartości PSA we krwi powyżej 4,0 ng/ml lekarz najczęściej zaleca wykonanie dalszych badań diagnostycznych, w tym m.in. biopsję stercza.

Zobacz także: Biopsja prostaty - wskazania, powikłania, przebieg badania, analiza wyników, płynna biopsja

Kontrowersje wokół badania PSA

Spora grupa specjalistów uważa, że testy PSA służące wczesnemu wykrywaniu nowotworów są nieskuteczne, ponieważ antygen ten przedostaje się do krwi (materiału badawczego) w śladowych ilościach, podczas gdy w nasieniu osiąga bardzo wysokie stężenia. Sceptycy słuchają ostrzeżenia Narodowy Instytut Raka w Stanach Zjednoczonych (National Cancer Institute) zaleca szczególną uwagę przy wykonywaniu oznaczenia PSA w badaniach przesiewowych. Według krytyków badania, aż jedna na trzy osoby zapadłe na nowotwory gruczołu krokowego ma prawidłowe stężenie PSA.

Zobaczcie sami, jak ważne są profilaktyczne badania prostaty:

Badanie PSA

Pomimo wielu krytycznych uwag, badanie PSA nadal jest jednym z najpowszechniejszych badań urologicznych. Jak wspomniano wyżej, polega na pobraniu krwi, najczęściej z żyły łokciowej. Zwolennicy wykonywania badania wskazują na specyfikę raka prostaty i jego, najczęściej, powolny rozwój. Charakterystyka nowotworu utrudnia wykrycie niepokojących objawów i postawienie właściwej diagnozy. Mężczyźni znajdujący się w grupie ryzyka powinni przeprowadzić pierwsze badania PSA ok. 40 roku życia, pozostali po 50. roku życia.. Profilaktycznie powinno się go wykonywaćraz w roku, ponieważ wbrew dość powszechnym opiniom, ten rodzaj raka nie dotyczy tylko panów w podeszłym wieku. W celu dokładnej diagnozy i zminimalizowania ryzyka błędu w ocenie wyników powinno się wykonać PSA z oznaczeniem na wolne i całkowite frakcje PSA. W takiej sytuacji ryzyko nowotworu jest wysokie, gdy uzyska się niski wynik wolnego PSA.

Zobacz także: Badanie nasienia, czyli seminogram lub spermiogram. Jak przygotować się do badania spermy?

Kiedy wysokie PSA nie zagraża zdrowiu?

Istnieje spora grupa sytuacji, w których podwyższone stężenie PSA we krwi nie nosi znamion patologicznych. Według lekarzy podwyższone PSA może występować:

• pod silnym wpływem androgenów, będących męskimi hormonami płciowymi,
  
• u osób starszych (powyżej 79. roku życia prawidłowe stężenie może sięgnąć nawet 8,8 ng/ml),
  
• w zależności od rasy (biali mężczyźni mają niższy poziom PSA niż Afroamerykanie),
  
• pod wpływem ejakulacji, która znacznie wpływa na wzrost PSA.
  

Podwyższone PSA – sytuacje niebezpieczne

Kiedy wynik badania PSA znacznie przekracza dopuszczalne normy, lekarze najczęściej diagnozują uszkodzenie komórek prostaty, które przepuszczają antygen sterczowy do surowicy. Pierwszym i podstawowym badaniem, które wykona lekarz, powinno być badanie per rectum.W przypadkach podejrzenia rozwoju nowotworu prostaty lekarz powinien zlecić dodatkowe badania, które pomogą sprecyzować diagnozę. Najczęściej wykonywanymi badaniami w diagnostyce raka gruczołu krokowego jest ultrasonografia przez odbytnicę (USG TRUS) oraz biopsja stercza.

Jeśli prostata jest małych rozmiarów, a PSA znacznie podwyższone, istnieje nawet 60% szans na to, że dana osoba ma złośliwą postać raka gruczołu krokowego. Jeśli PSA jest wysokie, a prostata powiększona, prawdopodobieństwo nowotworu może spaść nawet do kilkunastu procent.

Czy istnieją wrodzone predyspozycje do zachorowania na nowotwory? Zobaczcie: