Poziom płytek krwi (PLT), czyli trombocytów, oznacza się podczas rutynowego badania morfologicznego krwi z żyły łokciowej. Płytki krwi są najmniejszymi elementami morfotycznymi krwi. Liczba płytek u zdrowych osób powinna wynosić 150–440 tys./mm3. Płytki krwi odgrywają bardzo ważną rolę, a mianowicie uczestniczą w procesach krzepnięcia krwi, a także mają zdolność tworzenia czopu hemostatycznego, czyli pośredniczą w uszczelnianiu uszkodzonego naczynia krwionośnego.
Niski poziom PLT
Niski poziom PLT określany jest mianem małopłytkowości. Małopłytkowość polega na zmniejszeniu się liczby płytek krwi poniżej 150 tys./μm. Przyczyny obniżonej ilości płytek krwi są następujące:
- małopłytkowość centralna – wynika ze zmniejszenia ilości megakariocytów (prekursorów płytek) w szpiku kostnym lub z ich niedostatecznego wytwarzania;
- małopłytkowość mieszana – zmniejszone wytwarzanie płytek i dodatkowe nasilone ich usuwanie z krążenia;
- małopłytkowość obwodowa – zbyt szybkie usuwanie płytek krwi z krążenia poprzez przeciwciała przeciwpłytkowe lub czynniki nieimmunologiczne;
- nieprawidłowy rozdział płytek w ustroju.
Niski poziom płytek krwi w badaniu laboratoryjnym może budzić wątpliwości lekarza. Istnieje bowiem tzw. małopłytkowość rzekoma, czyli obniżenie poziomu płytek krwi wyłącznie w wyniku laboratoryjnym, a nie w rzeczywistości. Jest to artefakt laboratoryjny wynikający z aglutynacji płytek krwi w probówce.
Objawy małopłytkowości
Skaza krwotoczna, czyli skłonność do krwawień samoistnych i zaburzeń w zakresie hemostazy, pojawia się najczęściej dopiero przy spadku poziomu płytek krwi poniżej 30 tys./μm. Nie ma jednak dużej zależności pomiędzy poziomem płytek krwi a nasileniem skazy krwotocznej czy wydłużeniem czasu krwawienia.
Bardzo charakterystycznym objawem małopłytkowości są krwawienia skórno-śluzówkowe. Drobne wybroczynki mogą pojawiać się na skórze całego ciała (twarzy, tułowiu, nogach, rękach), a także na błonach śluzowych jamy ustnej. Bardzo częstym objawem jest też krwawienie z dziąseł, częstsze krwawienia z nosa, dróg moczowych lub dróg rodnych.
Małopłytkowości centralne
Małopłytkowości centralne wrodzone na szczęście są bardzo rzadkie. Natomiast nabyte obejmują niedokrwistość aplastyczną, niedokrwistość z niedoboru żelaza lub kwasu foliowego lub uszkodzenia szpiku w przebiegu następujących stanów:
- nacieczenia szpiku w przebiegu białaczek lub innych nowotworów;
- włóknienia szpiku;
- promieniowania jonizującego;
- przyjmowania niektórych leków;
- alkoholizmu;
- zakażeń wirusowych.
W przypadku alkoholizmu wytwarzanie płytek zmniejsza się z powodu toksycznego wpływu alkoholu na organizm i dodatkowo w wyniku zmniejszenia wchłaniania kwasu foliowego, co prowadzi do jego niedoboru. Po około tygodniu od zaprzestania spożywania alkoholu poziom płytek wraca do normy.
Małopłytkowość immunologiczna „obwodowa”
Skrócenie czasu przeżycia płytek krwi powoduje zmniejszenie ich ilości we krwi obwodowej, mimo że szpik próbuje zrekompensować ich brak przez szybszą produkcję.
Jedną z form immunologicznej małopłytkowości obwodowej jest tzw. małopłytkowość poprzetoczeniowa. Związana jest z ona z ogromnym ryzykiem ciężkiego krwotoku zagrażającego życiu. Ilość płytek krwi spada tu nawet poniżej 5 tys./μm. To zjawisko pojawić się może na 5–15 dni po przetoczeniu krwi z obecnością swoistych alloprzeciwciał przeciwpłytkowych. Objawem tego typu małopłytkowości jest wystąpienie ciężkiej skazy krwotocznej, mogącej doprowadzić do zgonu w wyniku krwawienia domózgowego. Taka małopłytkowość może się utrzymywać się 10–48 godzin.
Małopłytkowość może być również polekowa. Wiele leków może wywołać małopłytkowość niezależnie od dawki leku. Najczęściej występuje ona po podaniu heparyny, infliksimabu, niektórych antybiotyków czy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Skaza krwotoczna polekowa ujawnia się po około 14–21 dniach stosowania leku. Objawy ustępują po jego odstawieniu.
Małopłytkowość w przebiegu innych chorób
Obniżenie płytek krwi może mieć związek nie tylko z leczeniem innych jednostek chorobowych jako skutek przyjmowania niektórych leków, ale również z samymi chorobami. Są jednostki chorobowe, którymi jednym z objawów jest małopłytkowość (np. białaczki). Istnieją też choroby, których małopłytkowość jest ściśle związana z daną jednostką chorobową. Mogą być to:
- zakrzepowa plamica małopłytkowa – choroba nabyta, polegająca na obecności swoistych autoprzeciwciał. W jej przebiegu obserwuje się wewnątrznaczyniowe tworzenie się agregatów płytek krwi, a małopłytkowość wynika tu z ich zużycia;
zespół hemolityczno-mocznicowy – zaburzenia agregacji płytek i obniżenia ich ilości związane są z obecnością toksyn bakteryjnych, najczęściej Escherichia coli. W przebiegu infekcji tą bakterią może dojść do uszkodzenia śródbłonka naczyniowego w nerkach i wytworzenia autoprzeciwciał. Zaczynają się tworzyć agregaty płytkowe, dochodzi do uszkodzenia nerek i obniżenia ilości płytek krwi.