Prawidłowe funkcjonowanie organizmu uzależnione jest od stopnia nawodnienia. Wodę wykorzystują wszystkie komórki, tkanki i narządy. Jest niezbędna w procesach metabolicznych oraz transporcie tlenu i składników odżywczych. U zdrowego człowieka stanowi aż 75% wagi ciała.
Odwodnienie - jak przebiega w organizmie?
Większość wody znajduje się w komórkach i w przestrzeni międzykomórkowej. Stan, w którym organizm traci więcej wody i elektrolitów niż jesteśmy mu w stanie dostarczyć, zaburza jego równowagę wodno-elektrolitową, co negatywnie wpływa na przebieg wszystkich funkcji fizjologicznych. W zależności od stopnia utraty wody i elektrolitów wyróżnia się trzy rodzaje odwodnienia:
-
izotoniczne - utrata wody i elektrolitów zachodzi na tym samym poziomie,
- hipertoniczne - większa utrata wody niż elektrolitów,
- hipotoniczne - większa utrata elektrolitów niż wody.
Każdy rodzaj odwodnienia jest szkodliwy dla organizmu. Nawet niewielkie zachwiania gospodarki wodno-elektrolitowej mogą wpływać na spadek formy fizycznej, intelektualnej czy nasz nastrój. Już utrata 1,5% normalnej objętości wody jest sytuacją niepożądaną. Uczucie pragnienia, czyli sygnał naszego organizmu dotyczący konieczności uzupełnienia płynów, pojawia się zwykle przy utracie objętości płynów od 1 do 2%, czyli już wtedy mamy do czynienia z lekkim odwodnieniem.
Objawy odwodnienia
Najbardziej charakterystycznymi objawami odwodnienia są: zwiększone pragnienie i suchość w ustach, a także bóle i zawroty głowy z towarzyszącym im poczuciem osłabienia.W dalszej kolejności pojawiają się problemy z koncentracją i kontrolowaniem emocji, a także uczucie przewlekłego zmęczenia. Jeżeli organizm nie otrzyma niezbędnej ilości wody i elektrolitów, często pojawia się drżenie mięśni i przyspieszone tętno. Podczas oddawania moczu można zaobserwować jego mniejszą ilość, ale za to intensywniejszy niż zwykle zapach i ciemniejszą barwę. Odwodnienie może powodować wzdęcia, brak apetytu oraz senność. Organizm przestaje wydzielać pot, dochodzi do skurczów mięśni i przyspieszonej akcji serca. Skóra staje się sucha, wzrasta temperatura ciała, a co za tym idzie, pojawia się gorączka. W zależności od stopnia niedoboru wody w organizmie, odwodnienie można podzielić na:
- lekkie (wzmożone pragnienie, bóle i zawroty głowy, osłabienie),
- umiarkowane (drżenie mięśni, przyspieszone bicie serca, mniejsze wydalanie moczu),
- ostre (przyspieszony oddechu, gorączka, drgawki, utrata przytomności).
Odwodnienie u dzieci
Rodzice często zgłaszają się do lekarza z dziećmi, u których pojawiły się objawy odwodnienia. Taki stan jest najczęściej spowodowany zmniejszoną ilością podaży płynów lub ich dużą utratą (czasem występuje na skutek obu tych przyczyn jednocześnie).
U podłoża odwodnienia u dzieci najczęściej leżą: dokuczliwe biegunki, długotrwałe wymioty lub zapalenia żołądka i jelit, w przypadku których utrata wody i elektrolitów następuje przez przewód pokarmowy.Objawy odwodnienia mogą też być następstwem nadmiernego pocenia się (oddawanie ciepła przez skórę) np. w przypadku gorączki czy rozległych oparzeń (uszkodzenie warstw głębokich skóry również wiąże się z ryzykiem nadmiernej utraty płynów). Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej mogą wynikać z nadmiernej produkcji moczu u dzieci chorych na cukrzycę.
Objawy odwodnienia u dzieci
Ocenę stanu odwodnienia u dzieci przeprowadza się na podstawie pogłębionej obserwacji objawów charakterystycznych dla poszczególnych stopni utraty wody w organizmie. O znacznym odwodnieniu może świadczyć waga dziecka, jednak żeby to ocenić, trzeba znać jej wartość przed wystąpieniem niepokojących objawów. Odwodnienie łagodne to 5 do 15% ubytku masy ciała u noworodków i niemowląt oraz 3 do 9% u dzieci starszych i dorosłych.
Diagnozowanie odwodnienia na podstawie masy ciała wymaga doświadczenia, wiedzy, a przede wszystkim dokładnej znajomości wagi dziecka, ponieważ zakres dopuszczalnego błędu jest niewielki - pomyłka o 1 kg masy ciała dla dziesięcioletniego dziecka oznacza pomyłkę w ocenie stopnia odwodnienia aż o około 10%. Taka rozbieżność zmienia diagnozę ze stopnia łagodnego na ostry lub odwrotnie.Ponadto, w przypadku zbyt małych ilości płynów w organizmie, u dzieci można zaobserwować zwiększone pragnienie oraz suchość śluzówek jamy ustnej.
Leczenie odwodnienia
Najważniejszym elementem postępowania przy odwodnieniu jest zapobieganie dalszej utracie płynów oraz uzupełnienie bieżącego niedoboru. W łagodnych przypadkach zaleca się przede wszystkim picie czystej wody mineralnej, rozcieńczonego soku i herbaty ziołowej. Trzeba pamiętać, że płynów nie można uzupełniać zbyt szybko i gwałtownie, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z zaawansowanym odwodnieniem.Stany głębokiego odwodnienia wymagają pomocy ambulatoryjnej i przede wszystkim podania płynów w postaci dożylnej kroplówki. Bardzo ważne są suplementy diety i elektrolity, dzięki którym organizm jest w stanie poprawnie funkcjonować. Pożądane efekty daje glukoza lub roztwór chlorku sodu i potasu w postaci wlewów dożylnych.
W przypadku lekkiego i umiarkowanego stopnia odwodnienia można zastosować doustne płyny nawadniające, których zakup jest możliwy w aptece bez recepty.