Nietolerancja laktozy stanowi jedną z najczęściej występujących nietolerancji pokarmowych. Pojawia się, gdy organizm produkuje niedostateczną ilość enzymu trawiennego odpowiedzialnego za rozkład laktozy - laktazy. Spożywanie nabiału w takiej sytuacji powoduje szereg dolegliwości ze strony układu pokarmowego wywołanych nagromadzeniem się gazów i kwasów. Z nietolerancją na laktozę w Polsce boryka się ok. 1,5% niemowląt oraz ok. 25% dorosłych. Nietolerancja często mylona jest z uczuleniem. Jednak uczulenie jest reakcją obronną organizmu na alergen, a reakcja alergiczna (np. pokrzywka lub rozwolnienie) występuje bardzo szybko po spożyciu uczulającego składnika.

Rodzaje nietolerancji na laktozę

Jednym z rodzajów nietolerancji na laktozę jest nietolerancja wrodzona. Nie występuje ona zbyt często. Organizm noworodka, który urodził się z tą dolegliwością, nie produkuje w ogóle laktazy. Dlatego też występuje nietolerancja, a niemowlęciu od pierwszych dni życia bardzo często należy dostarczać pokarm bez mlecznego cukru.

Innym typem tej przypadłości jest nietolerancja pierwotna. Tym mianem określa się „nabytą” nieprzyjemną reakcję na laktozę. Występuje, gdy człowiek w dzieciństwie mógł normalnie spożywać nabiał, lecz podczas dojrzewania lub w dorosłości produkcja laktazy uległa zmniejszeniu, a laktoza przestała być prawidłowo trawiona.

Wyróżniamy również tzw. nietolerancję wtórną, która mogła powstać na skutek przebytych chorób oraz urazów, które spowodowały uszkodzenie błony śluzowej jelita.

Nietolerancja laktozy i jej objawy

Objawy nietolerancji laktozy zazwyczaj pojawiają się po około pół godziny - dwóch godzinach po spożyciu posiłków z zawartością mleka. Osoby, które dotyka ta dolegliwość, najczęściej uskarżają się na:

• bóle brzucha,
  
• wzdęcia,
  
• biegunki,
  
• bóle brzucha,
  
• uczucie pełności,
  
• kolki,
  
• przelewanie w brzuchu,
  
• gazy.
  

Laktoza, która nie rozłoży się prawidłowo, pozostaje niewchłonięta w jelicie. Przyczynia się do zatrzymywania wody, zachodzenia procesu fermentacji w jelicie oraz gromadzenia się dużej ilości gazów, które przybierają na sile wraz ze spożyciem większej ilości produktów mlecznych.

Nietolerancja laktozy może dotknąć zarówno dorosłych, jak i noworodków. Objawami tej dolegliwości, które mogą wystąpić u niemowląt, są także zmiany skórne w postaci placków wysuszonej skóry, zaczerwienień, wypryski czy też wysypka w zagięciach stawów.

Jakie badania należy wykonać, aby potwierdzić nietolerancję na laktozę?

Potwierdzenie występowania nietolerancji na laktozę wymaga przeprowadzenia badań. Najczęściej stosowanymi są: analiza pH stolca, wodorowy test oddechowy, test doustnego przyjęcia laktozy, próba eliminacyjna oraz endoskopia.

Analiza pH stolca opiera się na określeniu jego odczynu. Gdy pobrana próbka charakteryzuje się pH kwaśnym, najprawdopodobniej badana osoba cierpi na nietolerancję laktozy, ponieważ niestrawiony cukier przyczynia się do zakwaszania kału.

W wodorowym teście oddechowym podaje się pacjentowi na czczo laktozę. Następnie mierzony jest poziom stężenia wodoru w wydychanym powietrzu. Zbyt wysokie stężenie wodoru wskazuje na uczulenie na laktozę, ponieważ świadczy o zachodzącej w jelicie fermentacji, której skutkiem ubocznym jest nadmierne wydzielanie tego pierwiastka.

Test doustnego przyjęcia laktozy opiera się podaniu pacjentowi laktozy, a następnie określenie stężenia poziomu glukozy we krwi.

Próba eliminacyjna wprowadzenie na dwa tygodnie diety pozbawionej laktozy. Ustępujące w tym czasie objawy najprawdopodobniej świadczą o nietolerancji tego cukru.

Endoskopia jest jedną z ostatecznych metod diagnozy. Niemniej jednak uważana jest za najbardziej skuteczną. Polega na pobraniu wycinka jelita cienkiego od pacjenta w celu określenia znajdującej się w nim laktozy.

Czego nie jeść, gdy mamy do czynienia z nietolerancją laktozy?

Dieta przy występowaniu nietolerancji lub alergii na laktozę jest ściśle uzależniona od tego, czy mamy do czynienia z alaktazją, czy też hipolaktazją. Alaktazja wymaga całkowitego zrezygnowania ze spożywania mleka i produktów powstałych na jego bazie. Hipolaktazja z kolei nie wymusza całkowitego zrezygnowania z jedzenia nabiału, lecz ograniczenia go do tolerowanego przez organizm poziomu.

Osoby borykające się z hipolaktazją mogą także przyjmować tabletki z enzymem laktazy. Taki lek należy przyjąć podczas spożywania posiłku mlecznego. Enzym zostaje uwolniony z kapsułki w przewodzie pokarmowym i wspomaga trawienie laktozy.

Wskazane jest zastąpienie tradycyjnego mleka przetworami mlecznymi z żywymi kulturami bakterii, m.in. kefirami, maślankami, jogurtami naturalnymi. Osoby, u których zostało zdiagnozowane uczulenie na laktozę, mogą spożywać w niewielkich ilościach również ser żółty, ser feta oraz serki topione.

Bardzo ważne w diecie osób nietolerujących laktozy jest zrezygnowanie z żywności wysokoprzetworzonej, ponieważ często zawiera ona serwatkę lub mleko w proszku. Cukier ten można znaleźć w margarynach, zupach instant, pieczywie tostowym, słodyczach, niektórych lekarstwach oraz wędlinach i mięsach niskiej jakości (np. parówkach).

Aktualnie sklepy posiadają bogatą ofertę produktów pozbawionych laktozy. Należy dokładnie przyglądać się etykietom kupowanych produktów i sprawdzać, czy w składzie nie znajduje się ona pod postacią wspomnianej wcześniej serwatki lub mleka w proszku.

Nietolerancja laktozy może wystąpić także u niemowląt karmionych piersią. W przypadku zaobserwowania objawów, które mogą świadczyć o tym, że maluch boryka się z tą dolegliwością, konieczna jest konsultacja z lekarzem pediatrą. Niemniej jednak należy zdać sobie sprawę z faktu, że laktoza to ważny składnik odżywczy w diecie najmłodszych. Dlatego też nie powinno się rezygnować z dostarczania jej do organizmu dziecka, jeżeli nie ma ku temu faktycznych przesłanek. Wbrew powszechnemu przekonaniu sposób żywienia się kobiet karmiących piersią nie ma wpływu na poziom laktozy w mleku.

Z tego powodu zmiana diety matki karmiącej polegająca na usunięciu nabiału z jadłospisu nie stanowi odpowiedniego posunięcia. Kobiety bowiem w tym okresie potrzebują bardzo dużej ilości wapnia, którego głównym źródłem jest właśnie nabiał.