Separacja małżeńska jest w Polsce instytucją prawną od 1999 roku. Pozwala na uchylenie wspólnoty małżeńskiej i uzgodnienie nowych zasad odnośnie do majątku czy opieki nad dziećmi. W przeciwieństwie do rozwodu nie powoduje jednak definitywnego zakończenia związku.

Co to jest separacja małżeńska i kiedy można o nią wystąpić?

Separacja faktyczna następuje wówczas, gdy ustaje pożycie pomiędzy małżonkami – zanika więź fizyczna, psychiczna i ekonomiczna (wyjątek może stanowić wspólne mieszkanie). Stan ten można usankcjonować prawnie, uzyskując orzeczenie sądu – jest to separacja formalna. Nie rozwiązuje ona definitywnie związku małżeńskiego, ale pozwala na rozdzielenie partnerów na nieokreślony czas. Sądowa separacja rozstrzyga takie kwestie, jak opieka nad małoletnimi dziećmi czy sprawy majątkowe.

Sąd może odmówić wydania orzeczenia o separacji, jeśli:

• ucierpiałoby na tym dobro małoletnich dzieci małżonków,
  
• byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (np. w przypadku ciężkiej choroby jednego z małżonków).
  

Zobaczcie także jak osoby uzależnione od seksu funkcjonują w związku:

Separacja a rozwód – różnice

Separacja pociąga za sobą podobne skutki prawne i życiowe jak rozwód, ale nie powoduje ustania związku małżeńskiego. Sąd może orzec separację związku w przypadku zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Warunkiem uzyskania rozwodu jest stwierdzenie, że pożycie ustało w sposób nie tylko zupełny, ale i trwały.

Polecamy: Jak pokonać kryzys w związku partnerskim?

Pomiędzy rozwodem a formalną separacją istnieje kilka istotnych różnic. Orzeczenie tej drugiej, w odróżnieniu od pierwszego rozwiązania:

• nie umożliwia partnerom wstąpienia w nowy związek małżeński,
  
• nie ogranicza obowiązku alimentacyjnego wobec współmałżonka do 5 lat,
  
• nie zwalnia małżonków z obowiązku niesienia sobie wzajemnej pomocy.
  

Gdzie złożyć wniosek o separację?

Wniosek o separację należy złożyć do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania. Jeśli małżonkowie mieszkają osobno, wniosek składa się w sądzie właściwym dla miejsca zamieszkania strony pozwanej.

Warto wiedzieć: Przebieg terapii małżeńskiej - kiedy pójść i kogo wybrać?

Istnieje kilka wariantów uchylenia wspólnoty małżeńskiej. Pierwszym z nich jest separacja na zgodny wniosek małżonków, na podstawie którego postępowanie może odbyć się w trybie nieprocesowym, o ile para nie posiada małoletnich dzieci. Wniosek taki podlega stałej opłacie 100 zł. Sąd wydaje wówczas postanowienie (a nie – wyrok) o separacji, co odbywa się w oparciu o dowód z przesłuchania małżonków.

Jeśli pozew o separację składa jeden z małżonków lub gdy para wychowuje małoletnie dzieci, uchylenie wspólnoty małżeńskiej wymaga rozprawy sądowej, której stałe koszty to 600 zł. Rozprawy nie poprzedza się posiedzeniem pojednawczym, choć sąd może zadecydować o skierowaniu stron do mediacji. Przy orzekaniu separacji sąd ustala kwestię winy za rozkład pożycia, co jest istotne np. dla kwestii alimentów na współmałżonka. Orzeczenie o separacji nie zamyka drogi do ewentualnego rozwodu.

Prawne skutki separacji można uzyskać bez jej formalnego orzekania, każdą z kwestii ustalając notarialnie. W pewnych sytuacjach taka częściowa separacja zawarta u notariusza jest korzystniejsza dla małżonków niż wyrok sądowy.

Zobacz też: Jak uratować małżeństwo w kryzysie? Przyczyny kryzysu w małżeństwie i sposoby na jego pokonanie

Skutki separacji

Tak jak rozwód, separacja powoduje rozdzielność majątkową małżonków. Przeprowadzić można podział mienia, ustaje dziedziczenie i prawo do zachowku w przypadku śmierci któregoś z partnerów. Jeśli to konieczne, określony zostaje sposób korzystania ze wspólnego mieszkania. Zasądzone mogą zostać alimenty na współmałżonka.

Jeśli chodzi o wspólne, małoletnie dzieci, separacja wiąże się z ustaleniem zasad kontaktów z nimi i obowiązków związanych z kosztami ich utrzymania i wychowania. Uzgodniona zostaje także kwestia władzy rodzicielskiej. Po upływie 300 dni od orzeczenia separacji ustaje domniemanie pochodzenia z małżeństwa nowonarodzonego potomka kobiety – mężczyzna nie musi uznawać dziecka i nie ma wobec niego obowiązków rodzicielskich.

Co daje separacja małżeńska?

Separacja może stanowić korzystny sposób na rozwiązanie wspólnoty małżeńskiej gdy:

• małżonkowie nie są gotowi na definitywne rozstanie i biorą pod uwagę możliwość powrotu do wspólnego życia.
  
• sąd nie wyraził zgody na rozwód (by go uzyskać, należy spełnić więcej warunków niż w przypadku separacji),
  
• jeden z małżonków nie zgadza się na rozwód – do ustanowienia separacji nie jest wymagana zgoda obojga,
  
• para nie chce się rozwieść ze względu na przekonania religijne (choć w katolicyzmie zasadniczo nie uznaje się rozwodów, prawo kanoniczne sankcjonuje tzw. separację kościelną).
  

Rozdzielenie się stwarza partnerom możliwość zredukowania istniejących pomiędzy nimi napięć i przyjrzenia się własnemu związkowi z dystansu, odkrycia na nowo jego wartości. W konsekwencji separacja może uratować małżeństwo.

Zniesienie separacji

To, ile trwa separacja, zależy od woli małżonków. Niektórzy nigdy nie decydują się na zmianę tego stanu. W wielu przypadkach separacja poprzedza rozwód (w niektórych krajach separacja przed rozwodem jest obowiązkowa). Niejednokrotnie jednak para decyduje się na pojednanie. Wówczas musi złożyć do sądu okręgowego zgodne żądanie zniesienia separacji. Odbywa się to na drodze rozprawy sądowej, po której ustają wszystkie skutki poprzedniego orzeczenia, o ile małżonkowie nie wystąpią wspólnie np. o zachowanie rozdzielności majątkowej.