W ciąży tworzą się pewne struktury morfologiczne, które funkcjonują przez cały jej okres i umożliwiają odpowiedni rozwój płodu. Określa się je wspólnie mianem popłodu, a obejmują one pępowinę, łożysko i błony płodowe. Odgrywają rolę do momentu narodzin dziecka, a ich wydalenie następuje w trzeciej fazie porodu. Łożysko jest narządem tworzącym się po powstaniu jaja płodowego i zarodka. Ma za zadanie umożliwić dziecku rozwój aż do momentu rozwiązania ciąży.

Co to jest łożysko i jak się tworzy?

Na budowę łożyska składają się część matczyna, czyli doczesna (błona śluzowa macicy), i część płodowa (kosmówka). Jest to więc narząd wspólny, należący zarówno do płodu, jak i do matki. Tworzenie się i rozwój łożyska to kilkuetapowy proces.

Kiedy około siódmej doby po zapłodnieniu zarodek zagnieżdża się w ścianie macicy, zewnętrzna jego warstwa tworzy tzw. trofoblast. Najbardziej zewnętrzna warstwa komórek trofoblastu traci granicę i określana jest syncytiotrofoblastem. Ma za zadanie w późniejszych etapach ciąży otaczać kosmki łożyskowe, a razem ze śródbłonkiem naczyniowym i komórkami zrębu kosmków oddzielać krew matki od krwi płodu. Wewnętrzna warstwa trofoblastu tworzy cytotrofoblast.

Zmiany od strony matki określa się reakcją doczesnową. Przed ciążą błona śluzowa macicy nazywana jest endometrium. W czasie ciąży nosi nazwę błony doczesnej, w której wyróżnia się części doczesną podstawową (podstawną) pomiędzy zarodkiem a błoną mięśniową, doczesną torebkową (otaczająca zarodek od strony światła macicy) i doczesną ścienną (wyściełającą całą jamę macicy).

Stopniowo, wraz z rozrastaniem się syncytiotrofoblastu, który wnika w część doczesną podstawową, tworzą się przestrzenie. W kolejnych fazach rozwoju zaczyna je wypełniać krew matczyna, oddzielona od krwi płodu pojedynczą warstwą syncytiotrofoblastu. Jest to tzw. bariera łożyskowa.

Kiedy i gdzie wykształca się łożysko?

Łożysko kształtuje się przez pierwszy trymestr ciąży. O wykształconym łożysku mówi się dopiero na przełomie 12. i 13. tygodnia. Jego rozmiary zmieniają się jednak do końca ciąży. Pod koniec osiąga ono około 25 cm średnicy, 2–3 cm grubości i waży około 0,5 kg.

Najczęściej łożysko kształtuje się na tylnej ścianie macicy. Może również zacząć tworzyć się na przedniej ścianie, co nie jest nieprawidłowością. Zdarza się, że około 13. tygodnia ciąży lekarz stwierdza, że łożysko jest jeszcze nisko osadzone. Nie jest ono tożsame z łożyskiem przodującym, ponieważ wraz z rozwojem łożysko „powędruje” wyżej, oddali się tym samym od szyjki macicy.

Anatomia łożyska

Łożysko ma kształt owalny, czasem nieregularny. Wyróżnia się w nim powierzchnię płodową, czyli skierowaną do dziecka, i matczyną, przylegającą do ścian macicy. Powierzchnia płodowa jest pokryta owodnią – delikatną tkanką, która jest gładka i przeświecają przez nią naczynia krwionośne. Naczynia te układają się promieniście od pępowiny na obrzeża.

Powierzchnia matczyna łożyska nie jest gładka, ma liczne bruzdy, które dzielą łożysko na tzw. liścienie, czyli kilkadziesiąt jednostek morfologiczno-czynnościowych. Każdy liścień składa się z kosmka podstawnego, od którego odchodzi kilka rzędów kosmków pośrednich. Te zaś dzielą się dalej na kosmki końcowe zawierające włosowate naczynia krwionośne. Są otoczone przez krew matczyną i stanowią miejsce wymiany substancji między krwią płodu a krwią matki.

Od łożyska odchodzi przewód określany mianem pępowiny. Ma on za zadanie łączyć płód z łożyskiem, a tym samym z matką.

Funkcje łożyska

Łożysko pełni wiele ważnych funkcji w czasie ciąży. Zaliczają się do nich:

• czynność hormonalna,

• wymiana gazowa między płodem a matką,

• dostarczanie dziecku od matki substancji odżywczych,

• usuwanie zbędnych produktów przemiany materii.

Najbardziej złożoną funkcją łożyska jest czynność hormonalna. Głównym hormonem

wytwarzanym przez łożysko jest gonadotropina kosmówkowa (hCG). Jest ona wykrywana już na początku ciąży (2 tygodnie po zapłodnieniu) za pomocą badań krwi lub zwykłego testu ciążowego. Jej stężenie rośnie do 3., a nawet 4. miesiąca ciąży, później spada, aż w końcu znowu wzrasta w połowie 3. trymestru. Gonadotropina kosmówkowa na początku ciąży przede wszystkim stymuluje ciałko żółte do produkcji progesteronu. Kiedy łożysko się zupełnie wykształci, zaczyna samo wydzielać progesteron.