Jedną z najważniejszych czynności w pierwszej pomocy przedmedycznej jest ustalenie, czy poszkodowany prawidłowo oddycha, a jeśli nie – przywrócenie właściwego rytmu lub sztuczne podtrzymanie tej podstawowej funkcji życiowej. Dlatego podstawowym zadaniem ratownika jest zapewnienie drożności dróg oddechowych u ofiary wypadku. Często wystarczy w tym celu odgięcie głowy ku tyłowi (z uniesieniem żuchwy), czasem połączone z usunięciem ciała obcego, które dostało się do ust. Zdarzają się jednak sytuacje, w których te działania okazują się niewystarczające.

Konikotomia – wskazania do zabiegu

Konikotomię stosuje się, kiedy drogi oddechowe poszkodowanego zostały zablokowane na wysokości lub powyżej szpary głośni. Czynność wskazana jest wówczas, gdy zawiodły wszystkie inne, nieinwazyjne sposoby zapewnienia dopływu powietrza do płuc oraz gdy niemożliwe jest zaintubowanie ofiary (wprowadzenie rurki do tchawicy przez usta). Do takich sytuacji należą:

• ciężkie urazy szczękowo-twarzowe lub urazy szyi,
  
• obrzęk krtani podczas wstrząsu anafilaktycznego (np. po ukąszeniu przez owady lub przy wdychaniu toksycznych substancji),
  
• zadławienie ciałem obcym,
  
• szczękościsk,
  
• złamanie kręgu szyjnego,
  
• ciężki krwotok ustno-gardłowy lub tchawiczo-oskrzelowy.
  

Gdy w powyższych przypadkach poszkodowanemu grozi uduszenie, konikotomia jest najszybszym i najprostszym sposobem utworzenia niefizjologicznej drogi oddechowej.

Konikotomia w pierwszej pomocy przedmedycznej

Nazwa konikotomia pochodzi od stożka sprężystego (łac. conus elasticus), którego częścią jest więzadło pierścienno-tarczowe krtani. Jest to miejsce, w którym istnieje szczególnie dobry dostęp do drogi oddechowej z pominięciem odcinka głośni.

Do przeprowadzenia zabiegu konikotomii należy ułożyć poszkodowanego na wznak, odgiąć mu głowę i wyprostować szyję. Na szyi trzeba wymacać chrząstkę tarczowatą (tzw. grdykę) i znajdującą się poniżej chrząstkę pierścieniowatą. Pomiędzy nimi znajduje się więzadło pierścienno-tarczowe. Rolą ratownika jest napięcie skóry między dolnym brzegiem chrząstki tarczowatej a chrząstką pierścieniowatą i poprzeczne przecięcie więzadła pierścienno-tarczowego (równolegle do łuku chrząstki pierścieniowatej). Przez powstałe nacięcie wprowadza się do tchawicy poszkodowanego rurkę intubacyjną (wystarczy by miała średnicę około 5-6 mm), co umożliwia prowadzenie sztuczne wentylacji płuc. O ile dostępny jest sterylny opatrunek, dobrze jest zabezpieczyć nim okolicę rurki, co może powstrzymać ewentualne krwawienie, a zarazem ochronić powstałą przy zabiegu ranę przed infekcją.

Jeśli osoba zaintubowana jest zdolna oddychać samodzielnie (jej płuca i ośrodek oddechowy pracują prawidłowo), nie ma konieczności dalszej resuscytacji oddechowej. Jeśli jednak ofiara wymaga sztucznego oddychania, przeprowadza się je z wykorzystaniem rurki intubacyjnej, do której wdmuchuje się powietrze lub podłącza worek samorozprężalny.

Konikotomia jest procedurą doraźną. Zadaniem wykwalifikowanych służb medycznych jest usunięcie przyczyn, które spowodowały konieczność ratowania życia poszkodowanego za pomocą konikotomii i przywrócenie fizjologicznej drogi oddychania albo przeprowadzenie zabiegu tracheotomii, jeśli inny sposób wentylacji płuc nie jest możliwy.

Zestaw do konikotomii

Konikotomię można wykonać z użyciem dostępnych w danej chwili środków. Ponieważ to zabieg ratujący życie, nie należy wahać się przed użyciem scyzoryka lub żyletki do przecięcia więzadła pierścienno-tarczowego i wykorzystaniem np. obudowy długopisu jako rurki intubacyjnej. Nie zaszkodzi jednak mieć w wyposażeniu apteczki samochodowej zestaw do wykonania konikotomii, który nie tylko ułatwi zabieg, ale też zminimalizuje ewentualne powikłania.

Jednorazowe zestawy do konikotomii są sterylne i często pozwalają przebić tchawicę bez konieczności robienia nacięcia skalpelem. Dokonuje się wkłucia igłą i za pomocą specjalnej prowadnicy wprowadza w powstały w ten sposób otwór rurkę intubacyjną o pożądanej średnicy. Niekiedy urządzenia do konikotomii zaopatrzone są także w ogranicznik, który zabezpiecza przed uszkodzeniem tylnej ścianki tchawicy i przedniej ścianki przełyku podczas wkłuwania igły.

Jeśli nie dysponuje się zestawem do konikotomii i w przygotowany otwór wprowadza przypadkowy przedmiot, dobrze jest zabezpieczyć go przylepcem przed wysunięciem się lub – co gorsza – wpadnięciem do dróg oddechowych.

Przeciwwskazania do wykonania konikotomii

Konikotomii nie wykonuje się u dzieci, które nie ukończyły 12. roku życia oraz u osób z uszkodzeniami krtani.

Konikotomia – możliwe powikłania

Konikotomia to zabieg inwazyjny, który – zwłaszcza gdy zostanie nieumiejętnie wykonany – może być przyczyną różnych powikłań. Należą do nich:

• perforacja przełyku,
  
• uszkodzenie krtani,
  
• uszkodzenie okolicznych tkanek i nerwów,
  
• odma podskórna,
  
• wystąpienie krwawienia,
  
• powstanie krwiaka w miejscu wkłucia,
  
• zakażenie.
  

Należy jednak pamiętać, że konikotomia jest zabiegiem ratującym życie, więc niezależnie od możliwych powikłań stosuje się ją, gdy priorytet stanowi utrzymanie drożności dróg oddechowych i nie ma innej możliwości zapewnienia choremu właściwej wentylacji płuc.