Jakie zaburzenia rytmu serca da się leczyć defibrylacją i w jaki sposób ją wykonać? To cenna wiedza, ponieważ w miejscach publicznych znajduje się coraz więcej automatycznych defibrylatorów zewnętrznych. Pozwalają one na przywrócenie prawidłowej pracy serca przed przybyciem ratowników medycznych.

Nagłe zatrzymanie krążenia

Nagłe zatrzymanie krążenia najczęściej jest spowodowane rozległym urazem lub zaburzeniami rytmu pracy serca. Jeśli dochodzi do częstoskurczu komorowego, migotania lub trzepotania komór, serce nie jest w stanie prawidłowo pompować krwi do aorty i tętnic, co powoduje utratę przytomności i zatrzymanie oddechu. Stan ten rozpoznaje się po braku reakcji pacjenta na bodźce zewnętrzne lub po braku albo zaburzeniach oddychania. Jest to wskazaniem do natychmiastowego rozpoczęcia resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa (RKO) i jej podstawowe zasady

Podstawowe elementy RKO to zewnętrzny masaż serca i sztuczne oddychanie. Aby zabiegi te były skuteczne, należy udrożnić drogi oddechowe. Pacjenta układa się na wznak na twardym podłożu, odchyla jego głowę do tyłu i otwiera mu usta, podnosząc żuchwę. Jeśli w ustach znajduje się ciało obce, usuwa się je. Resuscytację prowadzi się według schematu 30:2, czyli kolejno wykonuje 30 uciśnięć klatki piersiowej i 2 oddechy ratownicze. Nie przerywa się jej do przybycia zespołu ratowniczego, o ile ratowany nie odzyska przytomności.

Skuteczność RKO może zwiększyć defibrylacja - zastosowanie impulsu elektrycznego o odpowiedniej mocy, który wygasza nieprawidłowy rytm pracy serca i przywraca jego prawidłową akcję.

Defibrylacja

Słowo defibrylacja oznacza dosłownie "przerwanie migotania". Taki jest też podstawowy cel zabiegu. Do defibrylacji używa się prądu stałego o natężeniu 20-40 A . W użyciu są obecnie defibrylatory dwufazowe. Generują one impuls, w ramach którego prąd przepływa przez ciało chorego najpierw w jednym, a potem w drugim kierunku.

Można wykonywać defibrylację serca zewnętrzną (przez ścianę klatki piersiowej) oraz wewnętrzną - możliwą do przeprowadzenia w trakcie zabiegu chirurgicznego, kiedy elektrody defibrylatora przykłada się bezpośrednio do serca lub worka osierdziowego.

Defibrylacja pomaga w przypadku migotania komór lub częstoskurczu komorowego. Jeśli w trakcie zatrzymania krążenia dochodzi do tzw. asystolii, defibrylacja rzadko wpływa na pracę serca.

Automatyczne defibrylatory zewnętrzne

Ponieważ wczesne zastosowanie defibrylacji w trakcie RKO jest bardzo skuteczne i pozwala w wielu wypadkach na utrzymanie chorego przy życiu i powrót funkcji jego mózgu, rozpoczęto umieszczanie w miejscach publicznych automatycznych defibrylatorów, które dzięki automatycznej analizie EKG i wydawanym głosem lub za pośrednictwem wyświetlacza instrukcjom mogą być wykorzystywane przez osoby bez przeszkolenia medycznego. Spotyka się je na dworcach, lotniskach, w centrach handlowych, obiektach sportowych czy w samolotach pasażerskich. Należy pamiętać o możliwości ich użycia i, jeśli na miejscu zdarzenia znajdują się inne osoby do pomocy, zlecić im poszukiwanie takiego urządzenia. Defibrylatory są umieszczane w miejscach widocznych, a ich lokalizację zna obsługa i ochrona obiektu.

Prawidłowe użycie defibrylatora

Schemat RKO w sytuacji, kiedy do dyspozycji jest defibrylator, wygląda następująco:

1. masaż serca i sztuczne oddychanie przez 2 minuty;
   
2. ocena pracy serca przez defibrylator;
   
3. jeśli rozpoznane przez urządzenie zaburzenie rytmu serca wymaga interwencji - przygotowanie do defibrylacji i wykonanie jej zgodnie z instrukcjami;
   
4. powrót do masażu serca i sztucznego oddychania na kolejne dwie minuty;
   
5. o ile pacjent nie odzyskuje świadomości - powrót do punktu nr 2.
   

Cykl ten powtarza się do czasu przybycia zespołu ratunkowego. Naprzemienne stosowanie masażu serca i sztucznego oddechu oraz prób defibrylacji jest niezbędne, ponieważ serce podejmie prawidłowe działanie tylko wówczas, kiedy będzie do niego docierać odpowiednia ilość tlenu.

Defibrylator po włączeniu zaczyna wydawać polecenia głosowe, do których należy się bezwzględnie stosować. Zgodnie z instrukcją, bezpośrednio na klatkę piersiową chorego nalepia się samoprzylepne elektrody. Zwykle jedną z nich przykleja się do skóry po prawej stronie mostka pod obojczykiem, a drugą po lewej stronie - orientacyjnie na wysokości dolnej krawędzi mostka, w linii pachowej przedniej, czyli poniżej przedniej krawędzi dołu pachowego. 

Defibrylator ocenia pracę serca, wydaje polecenie, by w tym czasie nie dotykać poszkodowanego. Jeśli defibrylacja nie jest potrzebna - urządzenie informuje o tym, zalecając natychmiastowy powrót do masażu serca i sztucznego oddychania. Jeśli defibrylacja jest niezbędna, wydane są odpowiednie komendy, a urządzenie zaczyna się ładować, by móc podać impuls o odpowiedniej energii. Jest ona dobierana automatycznie i zwiększa się podczas kolejnych prób. 

W niektórych starszych urządzeniach początkową energię należy ustawić ręcznie na podstawie informacji defibrylatora. Jeśli nie wiadomo, jaką wartość ustawić, stosuje się zwykle energię 200 J. Po naładowaniu defibrylator wydaje instrukcję odsunięcia się od urządzenia. Impuls jest wyzwalany przyciskiem. Osoba, która go naciska, musi wcześniej skontrolować, czy nikt nie dotyka pacjenta lub czy nie mają z nim kontaktu elementy przewodzące prąd. 

Defibrylacja wykonywana w miejscach o dużej wilgotności (np. w czasie deszczu na otwartej przestrzeni) może grozić porażeniem ratowników. Po wyładowaniu należy niezwłocznie powrócić do masażu serca i sztucznego oddychania. O ile pacjent nie odzyska przytomności, kontynuuje się akcję ratowniczą aż do przybycia ratowników.