Ortofonia (orthos – prosty, prawidłowy; phone – głos) oznacza w najprostszym tłumaczeniu poprawną wymowę. Dział naukowy zwany ortofonią zajmuje się określaniem zasad oraz norm poprawnej wymowy. Optymalnym czasem dla dziecka do wprowadzenia ćwiczeń ortofonicznych jest 3–4 rok życia (okres przedszkolny). Są to ćwiczenia proste, często wplecione w zabawy i różnego rodzaju gry.

Czym są ćwiczenia ortofoniczne?

Ćwiczenia ortofoniczne mają na celu zapobieganie lub poprawę: wad wymowy, trudności w oddychaniu, trudności w wydobywaniu głosu, zaburzeń słuchu czy ograniczonej sprawności ruchowej aparatu mowy. W zależności od zaburzenia wyróżniamy ćwiczenia ortofoniczne:

Rytmizujące – głównie ćwiczenia muzyczno-ruchowe. Wspierają one cały układ oraz aparat mowy łączący ćwiczenia fonacyjne i artykulacyjne. Wykorzystywane są również do wyuczenia u dzieci korzystania z narządów mowy, wzroku oraz słuchu równocześnie.

Wymienić tu możemy takie ćwiczenia, jak:

• maszerowanie, klaskanie oraz wymawianie konkretnych słów w rytm jednej piosenki lub melodii,
  
• łączenie kilku wierszy lub tekstów piosenek z różnymi elementami ruchowymi,
  
• kolorowanie lub rysowanie konkretnych kształtów przypisanych do konkretnych melodii czy słów,
  
• śpiewanie lub recytacja wiersza z równoczesnym pokazywaniem jego treści za pomocą ruchów ciała.
  

Fonacyjne – mają na celu prawidłowe stosowanie natężenia i wysokości głosu podczas mówienia. Wyrabiają one odpowiedni charakter głosu oraz ćwiczą mięśnie krtani, gardła.

Polecamy: Seplenienie (sygmatyzm): przyczyny, rodzaje oraz skuteczne ćwiczenia

Czym jest afazja motoryczna? Zobaczcie na filmie:

Do tych ćwiczeń możemy zaliczyć:

• długie, oddzielne wymawianie samogłosek,
  
• powtarzanie raz głośno, raz cicho wybranej samogłoski (ćwiczenie nazywane częściej zabawą w echo),
  
• łączenie i mieszanie samogłosek ze spółgłoskami o różnym wydźwięku,
  
• powtarzanie wielokrotnie jednej samogłoski (bardzo często wykorzystywane są tutaj proste dziecięce piosenki).
  

Kształtujące słuch fonematyczny – ćwiczenia te uczą rozróżniania wysokości konkretnych dźwięków podczas wymowy, rozpoznawania w zdaniach i słowach spółgłosek, samogłosek.

Do takich ćwiczeń zaliczamy:

• tzw. ,,wsłuchiwanie się w ciszę” (wyłapywanie pojedynczych dźwięków i ich rozpoznawanie),
  
• liczenie dźwięków,
  
• sylabizowanie długich słów (dzielenie słów na sylaby),
  
• rozróżnianie i określanie źródła pochodzenia dźwięku,
  
• przedstawianie dźwięków za pomocą ilustracji, kresek czy kształtów,
  
• nazywanie obrazków konkretnymi słowami lub dźwiękami,
  
• wyodrębnianie poprzez natężenie głosu samogłosek w wyrazach,
  
• wydzielanie sylab w imionach,
  
• rozróżnianie prawidłowej i nieprawidłowej wymowy konkretnych zdań lub wyrazów,
  
• przynoszenie konkretnych przedmiotów, zabawek rozpoczynających się na daną spółgłoskę lub sylabę.
  

Oddechowe – polegają na wyuczeniu prawidłowego mechanizmu oddychania. Faza wydechu ma być dwa razy dłuższa niż wdechu, co dodatkowo zwiększa pojemność płuc, koryguje ruchy oraz reakcję przepony.

Polecamy: Ćwiczenia oddechowe relaksacyjne, w rehabilitacji, dla dzieci i na emisję głosu

Na te ćwiczenia składają się:

• nadmuchiwanie balonu lub udawanie jego nadmuchiwania,
  
• puszczanie baniek mydlanych,
  
• przenoszenie lekkich, najczęściej papierowych przedmiotów za pomocą słomki,
  
• naśladowanie dźwięków jakie wydają np. zwierzęta lub różnych rodzajów śmiechu,
  
• takie ruchy ciała, jak unoszenie i opuszczanie rąk podczas wdechu i wydechu,
  
• zdmuchiwanie dojrzałego mlecza,
  
• łączenie ze sobą różnych samogłosek,
  
• szeptanie,
  
• liczenie lub mówienie całych zdań na jednym wydechu,
  
• parskanie ustami imitujące rżenie konia.

Polecamy: Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci – przykłady

Ćwiczenia artykulacyjne, tj. izolacja konkretnych głosek podczas wymowy poszczególnych wyrazów.

Do tych ćwiczeń zaliczamy:

• wymawianie różnych głosek w podanej kolejności,
  
• wymawianie konkretnych głosek na przemian,
  
• wymawianie, a następnie powtarzanie konkretnych zdań,
  
• powtarzanie wielokrotnie konkretnego dźwięku.
  

Usprawniające aparat mowy – tzw. gimnastyka dla warg, języka, policzków i podniebienia, czyli wzmacnianie mięśni żuchwy, krtani oraz gardła; nauka odpowiedniego układania języka w jamie ustnej podczas wymowy konkretnych słów; nauka odpowiedniego układu ust oraz języka podczas wymowy konkretnych wyrazów. Działania te dzielimy na ćwiczenia: dolnej szczęki, warg i policzków, języka oraz podniebienia miękkiego.

Ćwiczenia dolnej szczęki:

• udawanie ruchów jak przy żuciu gumy,
  
• ruchy do przodu i do tyłu dolnej szczęki,
  
• chwytanie dolnymi zębami górnej wargi.
  

Ćwiczenia warg i policzków:

• szerokie otwieranie i zamykanie ust,
  
• zasysanie powietrza wraz z policzkami wewnątrz jamy ustnej,
  
• nabieranie powietrza naprzemiennie pod górna i dolną wargę,
  
• zabawa powietrzem, przemieszczanie go z jednego policzka na stronę drugiego,
  
• oddychanie podczas trzymania słomki między wargami,
  
• masowanie warg,
  
• masowanie policzków,
  
• wymawianie samogłosek lub spółgłosek przy zaciśniętych zębach,
  
• ssanie górnej, a następnie dolnej wargi.
  

Ćwiczenia języka:

• przeciąganie językiem po wewnętrznej stronie zębów,
  
• rysowanie językiem kształtów, takich jak trójkąt, kreski czy okręgi,
  
• próba dotknięciem końcówką języka czubka nosa i brody.
  

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:

• ssanie cukierka,
  
• płukanie gardła ciepłą, czysta wodą podczas mycia zębów,
  
• utrzymywanie dolnej szczęki jak najniżej podczas ziewania.
  

Ortofonia stanowi jedną z głównych składowych foniatrii, która koryguje zaburzenia w mechanizmach fonacji.