Neuropsychologia to dziedzina psychologii zajmująca się diagnostyką, terapią i rehabilitacją osób z zaburzonym funkcjonowaniem umysłowym, do którego dochodzi w wyniku uszkodzenia mózgu lub zmian organicznych mózgu. Badanie neuropsychologiczne może przyczynić się do wykrycia choroby w bardzo wczesnej fazie. Przykładowo w zespołach parkinsonowskich przed wystąpieniem pierwszych objawów ruchowych rozwijają się zaburzenia poznawcze i emocjonalne, których poprawna ocena umożliwia szybsze rozpoczęcie leczenia.

Czym jest neuropsychologia?

Neuropsychologia jest dziedziną psychologii rozwijającą się na pograniczu neurologii klinicznej i innych nauk o układzie nerwowym oraz psychologii. Koncentruje się na opisaniu następstw uszkodzenia określonych okolic mózgu dla funkcjonowania człowieka. Odnosi się zarówno do osób dorosłych, jak i neuropsychologii dzieci.

Neuropsychologia kliniczna oferuje swoją pomoc zwłaszcza osobom z organicznymi zmianami i po urazie mózgu. Pacjentami są najczęściej osoby z otępieniem, po urazie głowy, niedotlenieniu mózgu, udarze mózgu, operacji neurochirurgicznej, zmagający się z chorobą Parkinsona, Alzheimera czy Huntingtona. Stwierdza się u nich pogorszenie stopnia funkcjonowania poznawczego, intelektualnego czy behawioralnego, co może przejawiać się w postaci deficytów pamięci, zaburzenia mowy, trudności w zakresie planowania i organizacji czynności oraz zaburzeń percepcji i koordynacji wzrokowo- ruchowej.

Postępowanie w neuropsychologii opiera się w pierwszej kolejności na kompleksowej diagnozie istniejących zaburzeń poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych. Następnie dokonuje się wyboru odpowiednich technik, metod i podejść terapeutycznych. Neuropsycholog współpracuje z lekarzami różnych specjalności, m.in. z neurochirurgiem, neurologiem, pediatrą, radiologiem i psychiatrą. Wyniki badania neuropsychologicznego służą często za jeden ze sposobów oceny efektów dotychczas podejmowanego leczenia. Dodatkowo ewaluacja poszczególnych aspektów funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego jest pomocna w diagnostyce różnicowej.

Zobaczcie, czy mózg można trenować? Jeśli tak to jak?

Neuropsychologia dziecka

Neuropsychologia kliniczna dziecka jest obecnie jednym z najprężniej rozwijających się działów psychologii, a badanie neuropsychologiczne małego pacjenta dostarcza wiele cennych informacji, przez co stanowi jedno z badań pomocniczych w procesie diagnostyki medycznej. Ocena neuropsychologiczna pozwala odnieść poziom funkcjonowania badanego dziecka do oczekiwanych norm rozwojowych. Jest metodą diagnozy neurorozwojowych, neurodegeneracyjnych i nabytych zaburzeń funkcjonowania mózgu dziecka.

Pediatryczne badanie neuropsychologiczne wykonywane jest m.in. u dziecka:

• z trudnościami w nauce, zaburzeniami koncentracji, uwagi lub zachowania;
  
• mającego w przeszłości urazy tkanki mózgu, u którego stwierdzono nieprawidłowości genetyczne, rozwojowe, ciężkie choroby somatyczne, poddanego chemio- i radioterapii;
  
• narażonego na działanie neurotoksyn, w tym w okresie prenatalnym;
  
• z nieprawidłową reakcją organizmu na podjęte działania rehabilitacyjne i lecznicze;
  
• z nagłą lub stopniową zmianą w zachowaniu.
  

Neuropsychologia a emocje

W ostatnich dekadach rozpoczął się bardzo intensywny rozwój badań w zakresie analizy związku mózg-emocje z perspektywy neuropsychologii klinicznej, które dotychczas były mniej zaawansowane w stosunku do analiz związku mózg-procesy poznawcze. Na podstawie zgromadzonych danych specjaliści opisali mózgowe podstawy zaburzeń emocji. Neuropsychologiczna klasyfikacja zaburzeń emocji opiera się na dwóch kryteriach:

• patologii dynamiki reakcji emocjonalnych i tzw. typowych (wspólnych) zmian patologicznych; zaburzenia emocji traktowane są w sposób globalny, nie różnicują rodzaju dysfunkcji, a raczej jej stopień;
  
• odmienności zaburzeń w zależności od rodzaju schorzenia mózgu; zastosowanie ma zwłaszcza kryterium lokalizacji uszkodzenia tkanki mózgowej uwzględniające nie tylko struktury, ale też połączenia między strukturami.
  

Ciekawych informacji w tym temacie dostarcza książka „Neuropsychologia emocji – poglądy, badania, klinika” autorstwa Anny Herzyk i Anety Borkowskiej. Publikacja ta skierowana jest do osób zainteresowanych i profesjonalnie zajmujących się problematyką zaburzeń emocji.

Neuropsychologia kliniczna wobec zjawiska samoświadomości

Neuropsychologia kliniczna coraz częściej skupia się wokół zjawisk świadomości i nieświadomości. Samoświadomość rozumie się jako zdolność do stawania się przedmiotem własnej uwagi, aktywnego identyfikowania procesów i przechowywania informacji o sobie, bycie refleksyjnym obserwatorem. Z kolei nieświadomość obejmuje zachowania pierwotne (odruchy), nawyki (automatyzmy) i wiedzę nieuświadomioną (proceduralną) konieczną do uruchomienia procesów świadomych.

Choroba neurologiczna może doprowadzić do zaburzenia procesów świadomych i nieświadomych. W wyniku tego dochodzi do powstania anozognozji. Termin ten funkcjonuje w neuropsychologii od 1914 roku, kiedy Józef Babiński określił tak brak uświadomienia sobie porażenia lewej strony ciała przez pacjenta z uszkodzeniem prawej półkuli. W związku z tym anozognozję definiuje się jako brak świadomości doświadczanych objawów choroby.

W neuropsychologii zainteresowanie problemami samoświadomości przyjmuje charakter kliniczny i założeń naukowych. Polega na:

• zbieraniu materiału na temat dezintegracji procesów psychicznych,
  
• wyciąganiu wniosków o regułach mózgowej regulacji świadomości na podłożu dysregulacji.
  
  

Bibliografia:

1. Herzyk A., Borkowska A., Neuropsychologia emocji - poglądy, badania, klinika autorstwa, Lublin, UMCS, 2002.

2. Herzyk A., Neuropsychologiczna analiza zaburzeń emocjonalnych u pacjentów z uszkodzeniami mózgu, „Audiofonologia”, 1999, XIV, s. 27-49.

3. Herzyk A., Neuropsychologia kliniczna wobec zjawisk świadomości i nieświadomości, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

4. Stolarska U., Kaciński M., Diagnoza neuropsychologiczna u dzieci, „Przegląd Lekarski”, 2007, 64(11), s. 978-985.

5. Maryniak A., Rola neuropsychologii klinicznej w epoce neuroobrazowania, „Polski Przegląd Neurologiczny”, 2012, 8(4), s. 156–160.

6. Tyburski E.M., Karabanowicz E., Sokołowski A., Samochowiec A., Samoświadomość w ujęciu neuropsychologii klinicznej, „Psychiatria i Psychoterapia”, 2015, 11(1), s. 3-12.