W przeciągu ostatnich lat odnotowano wzrost zapadalności na cukrzycę w populacji dzieci i młodzieży. Choroba ze względu na rozpowszechnienie określana jest przez specjalistów epidemią XXI w. Zdecydowanie najczęściej u dzieci występuje cukrzyca typu 1, czyli insulinozależna. Coraz częściej też odnotowuje się zachorowania na cukrzycę typu 2, która ma związek z obniżoną aktywnością fizyczną dzieci i młodzieży, wzrostem masy ciała i w efekcie insulinoodpornością otyłych dzieci. W leczeniu cukrzycy u dzieci oprócz insulinoterapii szczególne miejsce zajmuje edukacja terapeutyczna, wprowadzenie diety cukrzycowej i zdrowego trybu życia dla całej rodziny, które stanowią podstawę dla prowadzenia późniejszej samokontroli.

Jaki rodzaj cukrzycy występuje najczęściej u dzieci?

Cukrzyca to choroba metaboliczna, przebiegająca z hiperglikemią, czyli podwyższonym poziomem cukru we krwi. U dzieci najczęściej stwierdza się cukrzycę typu 1, która w nomenklaturze medycznej określana bywa także jako cukrzyca insulinozależna (z ang. insulin-dependent diabetes mellitus, IDDM). Choroba ta najczęściej daje o sobie znać między 12 a 15 r.ż. Cukrzyca typu 1 charakteryzuje się postępującym niszczeniem komórek β wysp trzustkowych (tzw. wysepek Langerhansa), które odpowiedzialne są za produkcję insuliny. W konsekwencji struktury te tracą zdolność do wydzielania powyższego hormonu. Początkowo występuje niedobór insuliny, a potem całkowity jej brak.

O tym, jak się diagnozuje cukrzyce i co powinno nas zaniepokoić dowiecie się z filmu:  

Oprócz cukrzycy insulinozależnej coraz częściej w populacji dzieci rozpoznaje się cukrzycę typu 2, czyli insulinoniezależną (z ang. noninsulin-dependent diabetes mellitus, NIDDM).

Cukrzyca typu 1 u dzieci – przyczyny

Przyczyny cukrzycy typu 1 u dzieci stanowią m.in.:

• czynniki immunologiczne – przeciwciała, które niszczą komórki trzustki występujące przede wszystkim u osób z predyspozycjami genetycznymi do nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej,
  
• czynniki środowiskowe – zawarte w pożywieniu i wodzie związki chemiczne czy infekcje wywołane m.in. przez wirusa Coxsackie B4, wirusa cytomegalii.
  

Cukrzyca typu 2 u dzieci – przyczyny

Cukrzyca typu 2 występuje, gdy wydzielanie insuliny nie pokrywa zwiększonego zapotrzebowania spowodowanego insulinoopornością, co prowadzi do względnego niedoboru insuliny. Na ogół towarzyszą jej inne zaburzenia metaboliczne typowe dla insulinooporności, takie jak: dyslipidemia (zaburzenie poziomu lipidów i lipoprotein w osoczu), nadciśnienie tętnicze, zespół wielotorbielowatych jajników [PCOS], stłuszczenie wątroby. W przeciwieństwie do cukrzycy typu 1, nie zidentyfikowano żadnego procesu autoimmunizacyjnego prowadzącego do niedostatecznego wydzielania insuliny w cukrzycy typu 2. Przyczyną niewystarczającego wydzielania insuliny wydają się być czynniki genetyczne, środowiskowe i metaboliczne, które mogą być różne u poszczególnych pacjentów.

Choroba ta, mimo iż typowa dla wieku dorosłego, dotykać może też dzieci ze względu na rozpowszechnioną wśród nich nadmierną masę ciała i prowadzenie niezdrowego trybu życia (niska aktywność fizyczna i nieprawidłowe odżywianie).

Jak rozpoznać cukrzycę u dzieci?

Rozpoznanie cukrzycy u dzieci opiera się w pierwszej kolejności na szczegółowo przeprowadzonym wywiadzie z chorym dzieckiem i jego opiekunami oraz na badaniu fizykalnym. Następnie wykonuje się badania immunologiczne i biochemiczne. Przede wszystkim oznacza się stężenia glukozy we krwi żylnej. Jednak rozpoznania cukrzycy nie należy ustalać na podstawie jednego nieprawidłowego pomiaru. W niejasnych przypadkach ustalenie rozpoznania może wymagać dłuższej obserwacji, z oznaczeniem glikemii na czczo i/lub 2 h po posiłku i/lub wykonania doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) (E). Wykonanie OGTT nie jest jednak konieczne i nie należy go przeprowadzać, jeżeli rozpoznanie cukrzycy można ustalić na podstawie pomiaru glikemii na czczo, przygodnej lub poposiłkowej, ponieważ może to doprowadzić do hiperglikemii. Dodatkowo oznacza się stężenie insuliny albo peptydu C, hemoglobiny glikowanej, przeciwciał przeciwko antygenom wysp trzustkowych, glukozy i ciał ketonowych w moczu. Dokonuje się oceny insulinoodporności.

Jakie są objawy cukrzycy u dzieci?

Pierwszymi objawami typowymi dla cukrzycy u dzieci są: senność, nadmierne pragnienie, osłabienie, utrata masy ciała, wysokie stężenie cukru we krwi. U niektórych pacjentów obecne jest także wzmożone łaknienie i zaburzenia widzenia (zamazane widzenie). Przewlekłej hiperglikemii może towarzyszyć upośledzenie wzrastania i większa podatność na niektóre zakażenia. Cukrzycę stwierdza się, gdy glikemia przygodna wynosi ≥ 200 mg/dl, a glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl.

Objawy cukrzycy u dzieci stanowią ponadto: problemy ze wzrokiem, rozdrażnienie, brak energii, apatia, niechęć do zabawy, brak apetytu, a niekiedy nawet jadłowstręt, bóle brzucha i głowy, biegunka, zwiększona skłonność do występowania zakażeń ropnych, nadmierna suchości skóry i błon śluzowych, częste zakażenia grzybicze okolic zewnętrznych narządów płciowych, bladość skóry, bóle mięśni, zajady w kącikach ust. Oznakami cukrzycy u dziecka są także bardzo częste korzystanie z toalety i moczenie nocne w przypadku mniejszych dzieci.

Na czym polega leczenie cukrzycy u dzieci?

Leczenie cukrzycy u dzieci jest bardzo obciążające zarówno dla chorego dziecka, jak i jego opiekunów, ponieważ wymaga sporej dyscypliny. Istotnym czynnikiem terapeutycznym jest edukacja chorego i jego najbliższych. Chorym na cukrzycę dzieckiem zajmuje się specjalistyczny zespół diabetologiczny, do którego należą m.in.: dietetyk, pielęgniarka, pediatra ze specjalizacją w zakresie diabetologii, psycholog. Rodziny, w których znajduje się chore na cukrzycę dziecko, powinny być wyposażone w glukometry, czyli urządzenia badające poziom glukozy we krwi.

Leczenie cukrzycy typu 1 opiera się na podawaniu insuliny w zastrzykach bądź przy użyciu pompy insulinowej. Do robienia zastrzyków służą tzw. peny, czyli wstrzykiwacze insulinowe. Urządzenie podobne są wyglądem do długopisów. Z kolei pompy insulinowe po wprowadzeniu drenu w tkankę podskórną brzucha samoistnie podają insulinę po wcześniejszym zaprogramowaniu. Dawki insuliny opracowywane są indywidualnie dla każdego chorego dziecka, przy uwzględnieniu m.in. wieku, masy ciała, liczby spożywanych posiłków, aktywności fizycznej.

W przypadku cukrzycy typu 2 u dzieci, której towarzyszy otyłość, terapia opiera się zwłaszcza na diecie i podejmowaniu aktywności fizycznej. Zmiana diety i stylu życia musi dotyczyć całej rodziny. Gdy zmiana stylu życia nie przynosi zadowalających efektów, konieczne stają się farmakoterapia i niekiedy podawanie insuliny

Jakie mogą być powikłania cukrzycy u dzieci?

Niewłaściwie prowadzona terapia może przyczynić się do powstania groźnych dla zdrowia, a nawet życia, powikłań cukrzycowych. Konsekwencją cukrzycy jest uszkodzenie naczyń krwionośnych, na skutek czego pojawić się mogą zaburzenia ze strony narządu wzroku, nerek i układu nerwowego.

Bibliografia:

1. Nazim J., Starzyk J., Cukrzyca u dzieci i młodzieży, W: Kawalec W., Grenda R., Ziółkowska H., (red.), Pediatria tom II, Warszawa, PZWL, 2013, s. 881–887.

2. Rogozińska I., Trudności w rozpoznaniu cukrzycy 1 typu w praktyce pediatrycznej, „Nowa Pediatria”, 2014, 1, s. 15–17.

3. Tobiaszewska M., Głowińska-Olszewska B., Łuczyński W., Bossowski A., Współczesne metody samokontroli oraz ich zastosowanie u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1, „Problemy Pielęgniarstwa”, 2011, 19(4), s. 557–565.

4. Kobos E., Pietrzak M., Sienkiewicz Z., Edukacja terapeutyczna w cukrzycy typu 1 u dzieci, „Nowa Pediatria”, 2014, 1, s. 18–26.