Botulina zaczęła być stosowana w medycynie w latach 70. ubiegłego wieku. Pionierskie próby użycia jej jako środka do leczenia zeza okazały się być wielkim sukcesem i dzisiaj umożliwia ona poprawę stanu zdrowia w wielu chorobach.
Co to jest botulina i jakie ma działanie?
Botulina, czyli jad kiełbasiany, to jedna z najsilniejszych naturalnie występujących toksyn. Wytwarzana jest przez bakterie z gatunku Clostridium botulinum. Zaburza ona przekazywanie impulsów nerwowo-mięśniowych i poraża nerwy, przez co może doprowadzić do ciężkiego zatrucia, objawów neurologicznych, zaburzeń oddychania i pracy serca, a w efekcie nawet do śmierci. Śmiertelna dawka botuliny przyjętej doustnie to zaledwie 1 μg na kilogram masy ciała.
Do zatruć jadem kiełbasianym dochodzi najczęściej na skutek zjedzenia zatrutych konserw (mięsnych, rybnych i warzywnych), ale czasem również nieodpowiednio przechowywanej żywności lub źle wyprodukowanych przetworów domowych. W małych ilościach botulina może znajdować się w miodzie, dlatego nie powinno się go podawać małym dzieciom, u których może on wywołać botulizm niemowląt. Szacuje się, że 15% przypadków tej choroby u dzieci wywołanych jest przez spożycie tego produktu.
W medycynie i kosmetyce wykorzystuje się zdolność botuliny do zakłócenia przewodnictwa nerwowo-mięśniowego, aby zmniejszyć patologiczne (lub nieestetyczne) napięcie mięśni i pobudzić tkanki do produkcji włókien kolagenowych. Zabiegi z wykorzystaniem botoksu są bezpieczne, ponieważ wykonuje się je pod kontrolą lekarza i przy użyciu odpowiedniej dawki tej toksyny.
Botulina w medycynie i rehabilitacji
Jako pierwsi botuliny użyli Edward Schanz i Alan Scott do leczenia zeza. Wkrótce zaczęto stosować ją na szeroką skalę w leczeniu i rehabilitacji wielu chorób związanych z nadmiernym napięciem mięśni. Okazała się ona skuteczna w terapii kurczu powiek, tików nerwowych czy kurczu twarzy, a także kręczu karku. Botulina może być też stosowana u dzieci w przypadku wrodzonej wady stóp (stopy końsko-szpotawej) oraz nadmiernej spastyczności, na przykład w dziecięcym porażeniu mózgowym. Stosuje się ją także w spastyczności u dorosłych, do której dochodzi na przykład po udarze mózgu.
Botulina a migreny
Nowoczesnym sposobem zastosowania botuliny jest leczenie uporczywych i przewlekłych migren, odkryto bowiem, że oprócz działania porażającego mięśnie jest ona również silnie przeciwbólowa. Podczas 20-minutowego zabiegu ostrzykuje się małymi dawkami toksyny określone miejsca na głowie – skronie, potylicę oraz okolicę karku. Po dwóch dniach od podania preparatu rozpoczyna się jego działanie przeciwbólowe, które utrzymuje się przez około 6 miesięcy.
Botulina w kosmetyce
W kosmetyce botulina jest lepiej znana pod nazwą botoksu. Wykorzystuje się ją do wygładzania zmarszczek, głównie w górnej części twarzy – wokół oczu, brwi czy na czole. Takie zabiegi są bezpieczne i bezbolesne, a jednocześnie przynoszą bardzo szybki i długotrwały efekt dzięki temu, że zmniejszają napięcie mięśniowe. Konieczne jednak jest ich regularne powtarzanie, gdyż działają przez pół roku. Specjaliści z zakresu medycyny estetycznej twierdzą jednak, że po kilku zabiegach zmarszczki mimiczne mogą się na stałe zmniejszyć dzięki temu, że nadmiernie aktywne mięśnie nie będą używane przez kilka miesięcy.
Botulina – skutki uboczne
Najczęstszymi skutkami ubocznymi zastrzyków z botuliny są miejscowe krwiaki. W rzadkich wypadkach pojawiają się inne, groźniejsze efekty wprowadzenia toksyny do organizmu, wszystkie są jednak przejściowe i utrzymują się nie dłużej niż 6 tygodni. Reakcje niepożądane mają najczęściej charakter miejscowy i są to:
- w przypadku stopy końskiej – ból nóg, zapalenie gardła, przypadkowe urazy, zapalenie oskrzeli, gorączka, zakażenia wirusowe, zapalenie ucha;
- w przypadku leczenia kurczowego kręczu szyi – zaburzenia połykania niekiedy prowadzące do zachłyśnięć, osłabienie mięśni szyi, suchość w ustach oraz ogólne osłabienie, senność, objawy grypopodobne, zawroty głowy;
- w leczeniu kurczu powiek lub twarzy – opadnięcie powieki, podwójne widzenie, porażenie środkowych mięśni twarzy, światłowstręt, łzawienie, podrażnienie spojówek, zapalenia rogówki i suchość oczu, zasinienia i opuchnięcia powiek;
- w leczeniu spastyczności kończyny górnej po wylewie – osłabienie siły mięśniowej, ból ramienia, zakażenie, objawy grypopodobne, suchość w jamie ustnej, ból, zaparcia, biegunka, zapalenie gardła, senność, parestezje, obrzęki, ból głowy.
- w leczeniu nadmiernej potliwości – wyrównawcze pocenie się, rzadziej osłabienie siły mięśni i ból ramion, świąd;
- przy zastosowaniu kosmetycznym – najczęściej opadnięcie powieki.
Zastrzyki z botuliny powinny być podawane przez doświadczonego lekarza po dokładnym przeprowadzeniu wywiadu i upewnieniu się, że nie ma do tego przeciwwskazań, gdyż nadmierne dawki mogą powodować odległe i poważne porażenia nerwowo-mięśniowe.
Bibliografia:
- Kędzia B., Miód jako źródło botulizmu u niemowląt, „Pasieka”, 1, 2009.
- Opara J., Hordyñska E., Swoboda A. i in., Skuteczność toksyny botulinowej A w leczeniu spastyczności kończyn dolnych, „Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja”, 3(6), 2007, s. 277–285.