Zadławienie to zatkanie dróg oddechowych przez niewielkich rozmiarów ciało obce. W przypadku osób dorosłych najczęściej jest to nierozdrobniony pokarm. Dzieci, szczególnie najmłodsze, mogą ponadto zadławić się dowolnym przedmiotem, który wzięły do ust, na przykład małą zabawką. Na niebezpieczeństwo narażone są zwłaszcza niemowlęta, których tchawica ma zaledwie 7 mm średnicy. W każdym przypadku pierwsza pomoc, jaką w tej sytuacji jest rękoczyn Heimlicha, to często zabieg ratujący życie. Ofiara zadławienia może umrzeć z powodu uduszenia w ciągu 5 minut od połknięcia ciała obcego.

Technika wykonania rękoczynu Heimlicha uzależniona jest od wieku, a konkretnie od wielkości ciała poszkodowanego.

Chwyt Heimlicha u osób dorosłych

Jeśli poszkodowany jest przytomny i może oddychać, w pierwszej kolejności należy zachęcić do kaszlu, by wykrztusił ciało obce. Ofiara zadławienia powinna przy tym pochylić się lekko do przodu, aby zalegający w krtani lub tchawicy przedmiot nie dostał się głębiej do dróg oddechowych. Można pomóc poszkodowanemu, uderzając go w plecy pomiędzy łopatkami. Jeśli to działanie okaże się nieskuteczne, przystępuje się do wykonania manewru Heimlicha.

Należy stanąć za ofiarą zadławienia, objąć ramionami jej tułów na wysokości pasa i pochylić ją do przodu (by – tak jak w przypadku odkrztuszania – ciało obce wypadło na zewnątrz, zamiast dostać się w głąb dróg oddechowych). Jedną dłoń zaciska się w pięść i obejmuje ją drugą dłonią. Tak złożone ręce przykłada się do brzucha poszkodowanego pomiędzy wyrostkiem mieczykowatym mostka (najniżej położona część mostka) a pępkiem. Energicznym ruchem uciska się przeponę w kierunku do siebie i ku górze. Powoduje to sprężenie powietrza znajdującego się w drogach oddechowych dławiącej się osoby, dzięki czemu ciało obce powinno zostać wypchnięte przez usta na zewnątrz. Jeśli to nie nastąpi, rękoczyn Heimlicha należy po chwili powtórzyć. Manewr można wykonać pięciokrotnie. Jeśli nie zadziała, trzeba zrobić przerwę w jego stosowaniu i powrócić do oklepywania pleców między łopatkami. W takim przypadku konieczne jest także wezwanie wykwalifikowanej pomocy medycznej, a jeśli poszkodowany straci przytomność – podjęcie resuscytacji do czasu przybycia ratowników.

Rękoczyn Heimlicha u dzieci

Technika chwytu Heimlicha u starszych dzieci jest taka sama jak w przypadku osób dorosłych. U dzieci młodszych lub mniejszych, drobniejszych, manewr wykonuje się z użyciem jednej pięści. Drugą ręką przytrzymuje się poszkodowanego za plecy. W zależności od wzrostu dziecka można je także unieść, samemu stojąc na wyprostowanych nogach. Rękoczyn Heimlicha stosuje się z przerwami do chwili, w której ciało obce wydostanie się z dróg oddechowych poszkodowanego. Jeśli dziecko wcześniej utraci przytomność, należy ułożyć je na wznak na twardym podłożu i wykonać dwa oddechy ratownicze. Następnie powtarza się manewr Heimlicha, ale już w pozycji leżącej – uciska się nadbrzusze jedną pięścią (w przypadku młodszych dzieci) lub dwiema pięściami (u starszych dzieci).

Zadławienia u niemowląt

Chwytu Heimlicha nie wolno stosować u dzieci, które nie ukończyły 1. roku życia. Ich narządy wewnętrzne i kości nie są bowiem jeszcze na tyle rozwinięte, by mogły przetrwać silny nacisk na przeponę. Jeśli niemowlę się zadławi, układa się je na swoich kolanach w pozycji pochyłej, na brzuszku, z głową ku dołowi (musi znajdować się poniżej tułowia). Jedną dłonią należy podtrzymać główkę dziecka, układając rozszerzone palce na jego żuchwie. Przegubem drugiej dłoni wykonuje się pięć energicznych uderzeń między łopatki poszkodowanego, z każdym uderzeniem kontrolując, czy ciało obce wydostało się na zewnątrz. Jeśli to nastąpi wcześniej, oczywiście nie ma potrzeby zastosowania wszystkich pięciu uderzeń. Jeśli jednak nie odniosą one skutku, niemowlę trzeba odwrócić na wznak, z głową wciąż poniżej tułowia, i z użyciem dwóch palców pięciokrotnie ucisnąć klatkę piersiową na środku mostka. Sekwencję pięciu uderzeń i pięciu ucisków powtarza się do skutku (konieczne może być także włączenie sztucznego oddychania), jednocześnie wzywając fachową pomoc medyczną.

Chwyt Heimlicha u kobiet ciężarnych i u osób otyłych

U kobiet w zaawansowanej ciąży i u osób ze znaczną otyłością stosuje się zmodyfikowany manewr Heimlicha – nie uciska się przepony, lecz klatkę piersiową. Dłoń zwiniętą w pięść opiera się na mostku, powyżej łuku żebrowego.

Manewr Heimlicha wobec samego siebie

Człowiek, który padł ofiarą zadławienia i nie może uzyskać pomocy od innej osoby, jest w stanie wykonać manewr Heimlicha samodzielnie, z użyciem dostępnego przedmiotu, np. kantu stołu czy oparcia krzesła. Należy wówczas przyłożyć ręce do własnego brzucha na wysokości przepony, oprzeć się na dostępnej, twardej powierzchni i wykonać pchnięcia pięścią zgodnie z ogólnymi zasadami rękoczynu Heimlicha.

Powikłania rękoczynu Heimlicha

Chwyt Heimlicha to silne i gwałtowne uciśnięcie brzucha. Wiąże się zatem z ryzykiem uszkodzenia narządów wewnętrznych. Jest to szczególnie niebezpieczne w przypadku dzieci, których trzewia są delikatniejsze niż u osób dorosłych. Manewr Heimlicha należy zatem stosować tylko w sytuacji, gdy inne metody (odkrztuszanie, oklepywanie okolicy miedzyłopatkowej) okazują się nieskuteczne. Po wykonaniu rękoczynu poszkodowany powinien skonsultować się z lekarzem.