Budowa nerki została opisana w podręcznikach anatomii wiele lat temu. Zdecydowanie trudniejsze jest zrozumienie zachodzących w niej procesów i pełne opisanie ich od strony fizycznej i biochemicznej na dużym poziomie szczegółowości.

Położenie nerek

Nerki położone są w tylnej części jamy brzusznej, w przestrzeni zaotrzewnowej. Ich lokalizacja i wielkość nie są do końca symetryczne – lewa nerka ułożona jest wyżej (o ok. 2–3 cm) i bywa nieco większa. Uważa się, że wynika to z innego układu naczyń krwionośnych, które ją zaopatrują, a także z faktu, że po prawej stronie ciała przestrzeń jest ograniczona przez znajdującą się tam w podżebrzu wątrobę. Nerki sąsiadują z mięśniami tylnej ściany jamy brzusznej, a przyśrodkowo – z ostatnimi kręgami piersiowej części kręgosłupa i pierwszymi odcinka lędźwiowego. W tym właśnie miejscu znajduje się tzw. korzeń nerki, składający się z:

• tętnicy nerkowej,
  
• żyły nerkowej,
  
• miedniczki nerkowej przechodzącej w moczowód,
  
• naczyń chłonnych,
  
• nerwów.
  

Nerka jest pokryta torebką włóknistą, którą otacza warstwa tłuszczu (spełniająca funkcję izolacyjną i ochronną) oraz powięź nerkowa.

Budowa nerki

Nerka to narząd składający się ze zbitych i odpornych na urazy tkanek, które są jednocześnie na tyle plastyczne, by częściowo dostosowywać się kształtem do otaczających je narządów. Makroskopowo wyróżnia się powierzchnię przednią i tylną, wypukły brzeg boczny i wklęsły przyśrodkowy (z wnęką nerkową) oraz biegun górny i dolny. Kształt narządu porównuje się do dużej fasoli. Masa zdrowej nerki u dorosłego człowieka wynosi zwykle od 120 do 220 g. Całość nerki dzieli się na segmenty – części, które są unaczynione przez poszczególne, typowe odgałęzienia tętnic nerkowych.

Miąższ nerek jest charakterystycznie uformowany. Na przekroju widać zewnętrzną warstwę korową, którą tworzą zwarte tkanki stanowiące zrąb narządu. Wewnątrz tego „szkieletu” znajduje się część rdzeniowa – ułożone promieniście piramidy. Składają się one z nefronów – podstawowych jednostek funkcjonalnych produkujących mocz. Ich ujścia skupiają się w wierzchołku każdej z piramid, tworząc brodawkę, przez którą powstały płyn przedostaje się do układu wyprowadzającego mocz. Początkowy jego odcinek stanowią kielichy mniejsze (z których każdy obejmuje jedną brodawkę). Łączą się one w kielichy większe formujące miedniczkę nerkową – lejkowatą strukturę, w której zbiera się mocz z całej nerki. Odpływa on stamtąd w sposób ciągły do moczowodu, który prowadzi do pęcherza moczowego znajdującego się w podbrzuszu. W mianownictwie anatomicznym drogi wyprowadzające mocz noszą nazwę układu kielichowo-miedniczkowego (UKM).

Zobaczcie, jak zadbać o nerki? Jak można im pomóc w pracy? Odpowiedź na filmie:

Budowa i funkcja nefronu

Nefron to podstawowa struktura nerki wytwarzająca mocz. U zdrowego człowieka w obu nerkach znajduje się średnio 1–1,5 miliona tych elementów. U niektórych osób liczba ta może sięgać nawet 4 milionów.

Mikroskopowo budowę nefronu można schematycznie (w uproszczeniu) opisać jako złożoną z części kłębuszkowej i kanalikowej. W pierwszej z nich znajdują się sploty tętnicze charakteryzujące się znacznym przepływem krwi. Przez ściany wchodzących w ich skład naczyń przesącza się duża ilość płynu, sięgająca w ciągu doby 100–250 litrów. Ten tzw. mocz pierwotny jest składem zbliżony do osocza krwi.

W części kanalikowej nefronu dochodzi do kilku procesów, które decydują o tym, jaka będzie ilość i skład moczu ostatecznego – opuszczającego nerkę. Jest to przede wszystkim zwrotne wchłanianie do krwi wody i niezbędnych organizmowi jonów, co powoduje zagęszczenie moczu. W kanalikach, w zamian za „wyłapane” i zatrzymane w organizmie składniki mineralne, aktywnie wydzielane są jony, których w organizmie jest zbyt dużo, oraz niektóre produkty przemiany materii. Poprzez zagęszczenie wydalanego moczu zwiększa się (w sposób oszczędzający cenną dla organizmu wodę) wydalanie szkodliwych związków, które były w moczu pierwotnym obecne w niewielkim stężeniu.

Funkcja nerek

Podstawowe funkcje nerek to:

• oczyszczanie organizmu ze szkodliwych produktów przemiany materii i niepotrzebnych substancji wchłoniętych z pokarmem,
  
• regulacja równowagi wodno-elektrolitowej – zapewnienie organizmowi prawidłowego nawodnienia i właściwych stężeń jonów (m.in. sodu i potasu), odpowiadających za właściwe ciśnienie osmotyczne cieczy w przestrzeni pozakomórkowej,
  
• regulacja równowagi kwasowo-zasadowej – selektywne wydalanie, w zależności od stanu organizmu, jonów powodujących kwasicę lub zasadowicę,
  
• sterowanie, poprzez wydzielanie hormonu – reniny, układem renina-angiotensyna-aldosteron, który ma istotne znaczenie dla gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu,
  
• stymulacja wytwarzania erytrocytów (szczególnie w przypadku zaburzeń ukrwienia nerki) za pomocą hormonu – erytropoetyny.
  

Nerki wpływają w znacznym stopniu na zachowanie homeostazy – stanu dynamicznej równowagi procesów życiowych, które umożliwiają organizmowi prawidłowe, niezaburzone funkcjonowanie. 

Zobaczcie, w jaki sposób zapobiegać chorobom nerek: