Wątroba ma duże zdolności regeneracji, jeśli nie toczy się w niej przewlekły stan zapalny albo inna choroba. Główną rolą wątroby w organizmie jest pochłanianie toksyn i ich neutralizacja. Jest też bardzo ważnym elementem układu trawiennego – bierze udział w metabolizmie tłuszczów, a także cukrów i białek.

Co to jest AspAT (AST) i ALAT? Do czego służy to badanie i jak się do niego przygotować?

Badanie AST, inaczej AspAT, a w pełnym brzmieniu aminotransferazy asparaginianowej, pozwala stwierdzić, czy wątroba jest zdrowa, czy nie. To podstawowe badanie dla osób, które stale przyjmują leki mogące uszkadzać wątrobę, i dla tych, u których podejrzewa się choroby wątroby. Badanie AST wykonuje się z krwi.

Aminotransferaza asparaginianowa to enzym obecny w wielu tkankach organizmu, m.in. w sercu. Zwykle jednocześnie oznacza się wartości AspAT i ALAT. Wysoki stosunek tych enzymów oznacza silny stan zapalny wątroby, jej uszkodzenie lub przewlekłą infekcję wirusową.

Zobacz też: WZW typu B - objawy, zapobieganie, leczenie

Wskazania do wykonania testu AspAT to:

• cukrzyca,
  
• przyjmowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej,
  
• zakażenie wirusem żółtaczki,
  
• nadużywanie alkoholu,
  
• przyjmowanie wielu leków jednocześnie,
  
• choroby wątroby w wywiadzie rodzinnym.
  

Badanie AspAT i ALAT wykonuje się rano na czczo, pomiędzy ostatnim posiłkiem o pobraniem próbki do analizy powinno minąć przynajmniej 12 godzin. Przed badaniem można pić wodę i ewentualnie gorzką herbatę. Krew do badania pobiera się z żyły, zwykle z żyły w zgięciu łokciowym.

ALAT, AspAT: normy

W zależności od przyjętych zakresów referencyjnych prawidłowe wyniki AspAT mogą być różne. Norma AST jest inna dla kobiet i mężczyzn. Orientacyjnie można przyjąć, że prawidłowe wartości to:

• dla kobiet od 7 do 35 jednostek enzymu na litr (U/l),
  
• dla mężczyzn od 8 do 45 U/l.
  

AspAT u dzieci normy ma nieco wyższe. Prawidłowy wynik u osoby między 1. a 15. rokiem życia nie powinien być wyższy niż 50 U/l.

Norma ALAT jest dla wszystkich taka sama – jest to przedział od 5 do 40 U/l.

Zobacz też: Ból wątroby - przyczyny, leczenie i domowe sposoby

Podwyższone AspAT i ALAT: objawy i przyczyny

Wyniki niemieszczące się w normie oznaczają poważny stan zapalny lub uszkodzenie wątroby. Nieprawidłowym wynikom towarzyszą zwykle objawy podwyższonego ALAT i AspAT spowodowane chorobą. W przypadku uszkodzenia wątroby są to:

• nudności i wymioty,
  
• bóle brzucha,
  
• osłabienie,
  
• żółtaczka,
  
• ciemny kolor moczu,
  
• nieprawidłowy kolor stolca,
  
• swędzenie skóry,
  
• utrata apetytu.
  

Zbyt wysoki poziom AspAT może świadczyć również o uszkodzeniu mięśnia sercowego, mięśni szkieletowych czy niedotlenieniu – aminotransferaza asparaginianowa występuje w tych tkankach i ich uszkodzenie objawia się wysokim poziomem enzymu we krwi.

Przyczyny podwyższonego AST to:

• zatrucie lekami lub toksynami, np. grzybami trującymi,
  
• infekcja wirusowa – stężenie AST może być w takich przypadkach dziesięciokrotnie wyższe niż norma i utrzymywać się przez kilka miesięcy,
  
• przewlekłe zapalenie wątroby – norma AST jest przekroczona czterokrotnie,
  
• zapalenie dróg żółciowych,
  
• uraz wątroby,
  
• zawał serca,
  
• rak wątroby,
  
• zapalenie trzustki,
  
• uraz mięśni szkieletowych,
  
• niedotlenienie (hipoksja).

Aby na podstawie badania krwi ocenić stan wątroby, wykonuje się próby wątrobowe, których AST i ALT są częścią. Stosunek AST do ALT oznacza:

• łagodne uszkodzenie komórek wątroby (hepatocytów) – jeśli jest mniejszy niż 1 do 1,
  
• zawał serca lub ciężkie uszkodzenie wątroby, martwicę hepatocytów – jeśli jest większy niż 1 do 1,
  
• marskość wątroby, nowotwór tego narządu – gdy wynosi około 1.
  

AspAT podwyższony fałszywie może być w wyniku wykonania dużego wysiłku fizycznego, przyjmowania niektórych leków, np. przeciwpsychotycznych, na nadciśnienie tętnicze krwi czy przeciwzapalnych. Fałszywie niskie stężenie AspAT może być skutkiem ciąży, niedożywienia czy przewlekłej choroby nerek – szczególnie u osób dializowanych. Natomiast podwyższony ALAT i AspAT w ciąży może sugerować wewnątrzwątrobową cholestazę ciążową.

Cena AspAT i ALAT oraz cena prób wątrobowych

Badanie AspAT i ALAT powinien zlecić lekarz, jeśli występują objawy nieprawidłowego działania wątroby lub osoba należy do grupy ryzyka chorób tego narządu. Wówczas jest refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Gdy wykonuje się je poza publicznym systemem zdrowia, koszt wynosi około 10 złotych. Zwykle nie wykonuje się tylko badania AST, często jest ono częścią prób wątrobowych, które dają pełniejszy obraz stanu wątroby i pozwalają na skuteczniejsze wprowadzenie dalszej diagnostyki. 

Próby wątrobowe obejmują: AST, ALAT, białko całkowite, bilirubinę całkowitą, fosfatazę alkaliczną, dehydrogenazę mleczanową, gammaglutamylotranspeptydazę i gamma-glutamylotransferazę. Wykonuje się też przy tym badania w kierunku cholinesterazy, antygenu Hbs (wirusa HBV) oraz przeciwciał wirusa wywołującego zapalenie wątroby typu C. Próby wątrobowe kosztują około 30 złotych, jeśli wykonuje się je prywatnie. Wykonywane na podstawie skierowania są refundowane.