Świnka, inaczej nagminne zapalenie przyusznic, to choroba zakaźna wywołana przez wirusa świnki. Źródłem zakażenia jest inny chory człowiek. Po wniknięciu do układu oddechowego, wirus replikuje, a następnie atakuje inne narządy i tkanki, m.in. ślinianki.

Co to jest świnka i czy jest zaraźliwa?

Jedynym rezerwuarem wirusa w środowisku jest człowiek, który stanowi źródło zakażenia. Czasem źródłem zakażenia jest człowiek zakażony bezobjawowo. Wirus przenosi się drogą kropelkową przez pośredni lub bezpośredni kontakt z chorym. Pośredni kontakt polega na dotykaniu tych samych przedmiotów czy zabawek, które mogą pośredniczyć w transmisji zakażenia.

Czas wylęgania choroby, czyli od wniknięcia patogenu do wystąpienia objawów, wynosi do 24 dni. Średnio około 16–18 dni. Osoba chora może zarazić już na 7 dni przed wystąpieniem objawów w postaci powiększenia węzłów chłonnych, aż do 9 dni po ich wystąpieniu.

Najczęściej do zakażenia może dojść u małych dzieci (niemowląt), jeszcze nieszczepionych na świnkę, a także u dzieci, których rodzice podjęli decyzję o ich nieszczepieniu. Istnieje możliwość zarażenia się świnką po szczepieniu, jednak dotyczy to wyłącznie intensywnych, bliskich kontaktów wśród nastolatków.

Objawy świnki u dorosłych i u dzieci

Około 30% chorych może mieć przebieg bezobjawowy. Jeśli wystąpią objawy, mają zazwyczaj ostry początek i przebieg. Zakażenie może wystąpić pod jedną z niżej wymienionych postaci lub mogą one pojawić u jednej osoby razem:

• Objawy prodromalne, czyli przepowiadające, rzadko występują u dzieci, a częściej u dorosłych. Są to objawy grypopodobne.
  
• Zapalenie ślinianek – najczęściej dochodzi do zapalenia ślinianek przyusznych (ok. 60–70% przypadków). Rzadziej zajęte zostają ślinianki podżuchwowe. Mogą być zajmowane jednocześnie lub pojedynczo. Objawy towarzyszące zapaleniu ślinianek to ból i obrzęk ślinianek, obrzęk okolicznych tkanek i napięcie skóry nad obrzękiem, zmniejszenie ilości wydzielanej śliny, ból przy spożywaniu potraw wzmagających produkcję śliny (kwaśnych), trudność w przełykaniu, gorączka. W dotyku ślinianka ma ciastowatą strukturę.
  
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Ok. 70% chorych wykazuje zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym. Objawy oponowe wynikające z zajęcia opon mózgowo-rdzeniowych częściej występują u dorosłych niż u dzieci. Są przypadki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych bez objawów zajęcia ślinianek.
  
• Zapalenie jąder i najądrza jedno- lub obustronne – częste u młodych mężczyzn i chłopców. Objawia się nagłym, silnym bólem w okolicy krocza z narastającą gwałtownie gorączką, obrzękiem jądra, wymiotami, dreszczami i bólami podbrzusza.
  
• Zapalenie jajnika – u dziewcząt i kobiet może wystąpić zapalenie jajników, choć zdarza się ono rzadko. Objawy przypominają zapalenie wyrostka robaczkowego, jeśli procesem chorobowym objęty jest prawy jajnik. Zapalenie to nie prowadzi do niepłodności.
  
• Zapalenie trzustki – najpóźniejszy objaw, charakteryzujący się ostrym bólem w nadbrzuszu promieniujący do pleców. Mogą mu towarzyszyć nudności, wymioty, gorączka.
  

Inne konsekwencje infekcji wirusem świnki to zapalenie tarczycy, grasicy, nerek czy wątroby.

Świnka – rozpoznanie choroby

Badaniem potwierdzającym rozpoznanie jest badanie serologiczne. W większości rozpoznanie można postawić już na podstawie charakterystycznego wywiadu:

• charakterystyczny obraz kliniczny,
  
• brak szczepień,
  
• kontakt z chorym.
  

Nie ma leczenia przyczynowego świnki. Jest to choroba wirusowa, w związku z tym antybiotykoterapia odpada. Leczenie jest wyłącznie objawowe. Polega na podawaniu leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych. Najczęściej wystarczy podanie paracetamolu czy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Jednak w przypadku zapalenia trzustki czy jąder i najądrzy może nie obyć się bez zastosowania opioidowych leków przeciwbólowych. Z domowych zaleceń w chorobie, jaką jest świnka, należy pamiętać o prawidłowym nawodnieniu, zwilżaniu ust i unikaniu spożywania potraw wymuszających wzmożoną produkcję śliny.

Jakie powikłania niesie za sobą zakażenie świnką?

Powikłania częściej zdarzają się u dorosłych niż u dzieci. Zapalenie jąder może prowadzić do zaburzeń płodności, a konkretnie zaburzeń produkcji plemników. Najczęściej takie powikłanie wynika z obustronnego zapalenia jąder i najądrzy, rzadko niepłodność grozi po jednostronnym zapaleniu.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych niesie za sobą również bardzo poważne powikłania, w postaci głuchoty, padaczki czy porażenia.

Jeśli dojdzie do zakażenia w I trymestrze ciąży, wzrasta ryzyko samoistnego poronienia. Czasami dochodzi do powikłań okulistycznych, neurologicznych, hematologicznych czy stawowych.

Zapobieganie śwince

Podstawową metodą profilaktyki są szczepienia ochronne. Pierwsze szczepienie podaje się w 13.–14. miesiącu życia. W 10. roku życia podaje się dawkę uzupełniającą. Szczepienie daje ochronę właściwie na całe życie.