Stopa końsko-szpotawa jest drugą, po zwichnięciu stawu biodrowego, najczęściej spotykaną wadą wrodzoną u dzieci. Ze szpotawością stópek rodzi się średnio jedno dziecko na tysiąc, częściej chłopcy niż dziewczynki. Nieprawidłowość rozwoju prenatalnego kości tworzących stawy skokowe i otaczających je mięśni może dotyczyć tylko jednej lub obu stóp.

Szpotawość stópek

Stopa końsko-szpotawa rozwija się zazwyczaj w 2. trymestrze ciąży. Nie określono jednej bezpośredniej przyczyny tej wady. Jednak mówi się, że bywa konsekwencją ciasnego ułożenia płodu w łonie matki, co doprowadza do rozciągnięcie mięśni strzałkowych i skrócenie mięśnia piszczelowego tylnego, a tym samym powstania nierównomiernego napięcia mięśniowego w obrębie podudzia i stopy oraz zmiany struktury i zwłóknienia tkanek w ich obrębie.

Szpotawość stópek może być wadą odrębną lub towarzyszyć innym schorzeniom, np. przepuklinie oponowo-rdzeniowej, mózgowemu porażeniu dziecięcemu lub artrogrypozie (grupie objawów charakteryzujących się przykurczami wielostawowymi o nieznanej etiologii). Nieprawidłowość bywa niekiedy dziedziczona, gdy w rodzinie występowały przypadki stopy końsko-szpotawej, istnieje ryzyko urodzenia dziecka z tą wadą.

Z niektórych źródeł medycznych wynika, że przyczyną szpotawości nóg może być zażywanie przez kobietę będącą w ciąży niektórych leków, zwłaszcza metotreksatu, preparatu stosowanego w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa oraz ciężkich postaci łuszczycy.

Stopa końsko-szpotawa – ćwiczenia

Stopa końsko-szpotawa to nieprawidłowość, w której przód stopy zwraca się ku dołowi i do środka, pięta również kieruje się do wewnątrz, łuk stopy jest nieprawidłowo wysoki, stawy skokowe mogą być wyprężone lub sztywne, a łydka jest zbyt mała. Wada nie ustąpi samoistnie, a pozostawiona bez leczenia będzie znacznie trudniejsza do późniejszego skorygowania. Dlatego nowo narodzone dziecko ze szpotawością stópek powinien jak najszybciej obejrzeć ortopeda i zdecydować o zastosowaniu odpowiedniej metody korekcji, najlepiej rozpoczętej, gdy maluch ma kilka dni.

Przy szpotawości stópek ćwiczenia muszą być dostosowywane indywidualnie i wykonywane jak najczęściej, dlatego w przerwach pomiędzy wizytami fizjoterapeuty ten obowiązek przejmują rodzice, którzy powinni wcześniej przejść odpowiednie szkolenie. Najprostszym ćwiczeniem jest drażnienie zewnętrznego brzegu stopy dla wzmocnienia mięśni prostowników i mięśni strzałkowych.

Szpotawe stópki u noworodka – leczenie

Stopa końsko-szpotawa to jedna z najczęstszych wad wrodzonych u dzieci. Czasami zniekształcenie stopy można zauważyć już w trakcie badania ultrasonograficznego płodu, przeprowadzonego po 12. tygodniu ciąży, jednak obraz bywa zawodny, a poza tym tak wczesne rozpoznanie szpotawości stópek nie pozwala na natychmiastowe podjęcie leczenia.

Wadę diagnozuje się zazwyczaj dopiero podczas badania noworodka bezpośrednio po urodzeniu, by uzyskać potwierdzenie przeprowadza się badanie radiologiczne, dostarczające też dokładnej informacji o położeniu stopy i kości tworzących staw skokowy.

Stopę końsko-szpotawą można skorygować odpowiednią rehabilitacją, zastosowaną zaraz po urodzeniu. Leczenie zachowawcze jest jednak żmudne, długotrwałe i nie przynosi długotrwałych efektów. Dlatego obecnie, mając inne możliwości korekcji ortopedycznej, nie jest to preferowana metoda. Unieruchomienie stopy szyną derotacyjną lub opatrunkiem gipsowym po uprzedniej korekcji ustawienia pomaga przywrócić ją niemal do pozycji prawidłowej. Przydatne bywa też specjalne urządzenie, zwane butami Dennis-Browna, ćwiczące stopę za pomocą metalowej listwy.

W ostatnich latach dużą popularnością w leczeniu stopy końsko-szpotawej cieszy się metoda Ponsetiego, której skuteczność jest oceniania na 60–90%, oczywiście pod warunkiem, że zostanie wdrożona odpowiednio wcześnie, najlepiej w 7–10. dobie życia. Jest to najefektywniejsza i najmniej inwazyjna metoda popularna na całym świecie. Na początku wykonuje się ćwiczenia redresyjne rozciągające stopę, a następnie zakłada opatrunki gipsowe, zmieniane co tydzień. Po serii 5–6 opatrunków wykonywany jest zabieg nacięcia ścięgna Achillesa, dzięki któremu stopa uzyskuje pełne zgięcie grzbietowe i przywróconą funkcjonalność. Dziecko przez około 3–4 tygodnie musi jeszcze nosić opatrunek gipsowy, a po jego zdjęciu szynę odwodzącą (derotacyjną).

W przypadku zaawansowanej szpotawości niezbędny jest zabieg chirurgiczny, by wydłużyć ścięgno Achillesa i rozluźnić więzadła i torebki stawowe na tylnym i wewnętrznym brzegu stopy. Zwykle zabieg wykonuje się, gdy dziecko ma 6–12 miesięcy, niekiedy jest on przeprowadzany także u dorosłych ze stopą końsko-szpotawą.