Smółka to termin, który nawiązuje do charakterystycznego wyglądu i ciemnego koloru stolca, zazwyczaj pojawiającego się w pierwszej dobie życia noworodka urodzonego we właściwym czasie i do 48 godzin u wcześniaków. Opóźnienia w oddawaniu smółki powinny stać się sygnałem ostrzegawczym, szczególnie jeśli towarzyszą im wzdęcia brzucha i wymioty, co może sugerować niedrożność przewodu pokarmowego i wymaga rozpoczęcia diagnostyki.

Z czego składa się smółka?

Jelita płodu rozpoczynają produkcję smółki już około 10.–16. tygodnia ciąży. Składa się ona w przeważającej części z wody (72–80%), bilirubiny (barwnika żółciowego, który powstaje w wyniku rozpadu krwinek czerwonych), soli żółciowych, fragmentów komórek, mukopolisacharydów, cholesterolu i enzymów pochodzących z błony śluzowej jelit i dróg żółciowych.

Smółka, która zazwyczaj jest wydalana przez dziecko w ciągu 48 godzin życia, ma kolor ciemnozielony lub wręcz czarny, co wynika z beztlenowej przemiany żółci. Jej wygląd często budzi niepokój rodziców, jednak nie powinien on stanowić powodu do zmartwień. Znacznie większy problem jest bowiem wtedy, gdy smółka u noworodka w ogóle się nie pojawia.

Niedrożność smółkowa

Brak smółki u noworodka, a także wzdęty brzuch i wymioty występujące w pierwszych dobach życia mogą być symptomem niedrożności smółkowej, jednego z pierwszych i najcięższych objawów mukowiscydozy, czyli dość często występującej choroby genetycznej. To konsekwencja niedoboru enzymów trzustkowych, w wyniku którego smółka nie może ulec rozpuszczeniu i wydaleniu, ale blokuje światło jelit. Taki stan grozi też poważnymi powikłaniami: skrętem jelit, ich zarośnięciem, perforacją albo smółkowym zapaleniem otrzewnej, spowodowanym wydostaniem się smółki do jamy otrzewnej w okresie życia płodowego.

Niedrożność smółkową można wykryć w badaniu ultrasonograficznym płodu. W większości przypadków jest ona leczona farmakologicznie, jednak gdy ta terapia nie przynosi efektów, konieczne może okazać się wykonanie operacji chirurgicznej. Przy smółkowym zapaleniu otrzewnej jednym ze sposobów postępowania w okresie prenatalnym jest dekompresja uciśniętych płuc poprzez nakłucie i aspirację zawartości jamy otrzewnej płodu − co pozwala na prawidłowy rozwój płuca, a także redukcję stanu zapalnego w jamie otrzewnej.

Opóźnione wydalanie smółki może być konsekwencją choroby Hirschsprunga – wrodzonego zaburzenia czynnościowego motoryki przewodu pokarmowego, wynikającego z braku zwojów nerwowych w jelitowym splocie nerwowym, co stanowi mechaniczną przeszkodę dla propulsji (przesuwania) treści jelitowej. Przyczynami tego schorzenia bywają czynniki genetyczne, nieprawidłowa struktura białek macierzy pozakomórkowej (fibronektyn czy laminin), niedobór czynników neurotroficznych oraz molekuł przylegania komórkowego.

Objawami choroby Hirschsprunga oprócz opóźnienia wydalania smółki są zaparcia, wzdęcie brzucha i okresowo nawracające biegunki, które mogą wywoływać posocznicę i bezpośrednio zagrażać życiu noworodka. Jedyną metodą dającą szansę na wyleczenie jest zabieg chirurgiczny, polegający na wycięciu bezzwojowego odcinka jelita oraz zespoleniu jelita unerwionego z tylną częścią odbytnicy, możliwie jak najbliżej odbytu.

Smółka w wodach płodowych

Smółka w wodach płodowych jest obecna u około 15% noworodków. Może stać się przyczyną zespołu aspiracji smółki, który rozwija się wewnątrzmacicznie (gdy płód wykonuje ruchy oddechowe), ale częściej dochodzi do niego tuż po porodzie. U noworodków, u których doszło do aspiracji smółki, obraz rentgenowski klatki piersiowej jest nieprawidłowy, wskazuje na obecność zapalenia płuc i odmy opłucnowej.

Zachłystowe smółkowe zapalenie płuc charakteryzuje się przyspieszonym oddechem, hipoksemią (obniżenie ciśnienia cząstkowego tlenu we krwi tętniczej powodujące ostrą niewydolność oddechową) i hiperkapnią (stan podwyższonego ciśnienia dwutlenku węgla we krwi). W ciągu 24–48 godzin obok mechanicznych skutków niedrożności dróg oddechowych rozwija się chemiczne zapalenie płuc.

Dziecko z zespołem aspiracji smółki musi być zwykle leczone na oddziale intensywnej terapii, gdzie monitoruje się jego czynności życiowe i poddaje się je wielu zabiegom, m.in. tlenoterapii, wentylacji mechanicznej i płynowej, wziewnemu leczeniu azotem czy pozaustrojowemu utlenowaniu krwi. Niekiedy konieczne jest również stosowanie surfaktantu egzogennego.