W czasie ciąży każda przyszła mama z niecierpliwością oczekuje porodu i momentu, kiedy przytuli swoje dziecko. Wydawać by się mogło, że ciąża to czas bardzo intensywnego oczekiwania. Okazuje się jednak, że największe oczekiwanie zaczyna się właśnie po porodzie. W pierwszym roku życia dziecko „rośnie w oczach”, robi postępy właściwie tydzień po tygodniu. Jeśli w najbliższym otoczeniu są już inne dzieci, mama siłą rzeczy porównuje postępy swojego dziecka względem jego rówieśników. Należy jednak pamiętać, że prawidłowy rozwój niemowlęcia nie jest określony co do tygodnia. Istnieją szerokie ramy norm, w których dziecko się rozwija. Zarówno to, które usiadło w wieku 5 miesięcy, rozwija się prawidłowo, jak i to, które usiadło dopiero w 8. miesiącu. Dlatego ważne jest, by podchodzić do rozwoju niemowlęcia indywidualnie, a nie porównywać go z innymi dziećmi.
Jak oceniać rozwój niemowląt?
Rozwój niemowlaka należy oceniać względem jego postępów. Są pewne stany, które świadczą o opóźnieniu lub zaburzeniu rozwoju. W pierwszym roku życia wpływa na niego wiele czynników. Przy ocenie wszelkich potencjalnych nieprawidłowości należy brać pod uwagę to, czy dziecko zostało urodzone o czasie, czy jest wcześniakiem. W przypadku dzieci urodzonych przed terminem stosuje się normy skorygowane o tygodnie ciąży, które pozostały do wyznaczonego terminu porodu. Jeśli np. niemowlę urodzone o czasie powinno podnosić główkę najpóźniej pod koniec 3. miesiąca życia, to wcześniakowi, który przyszedł na świat miesiąc przed terminem, należy dać o miesiąc więcej czasu. Ponadto na rozwój dziecka wpływają:
- choroby przewlekłe i wady wrodzone;
- niedobory pokarmowe;
- używki w czasie ciąży.
U dzieci z upośledzonym słuchem należy spodziewać się opóźnionego rozwoju mowy, co wynika z samej choroby. Nie jest to normą, jednak może być istotne przy ocenie rozwoju niemowlaka. W rozwoju dziecka wyróżnia się tzw. kamienie milowe, czyli czynności stanowiące moment przełomowy.
Rozwój ruchowy (motoryczny) niemowlęcia
Pierwszym kamieniem milowym w rozwoju fizycznym niemowlaka jest podniesienie główki w czasie leżenia na brzuchu. Powinno to przypaść przed 3. miesiącem życia. Istotna jest pomoc w osiąganiu postępów, tzn. układanie dziecka na brzuszku i stymulowanie do podnoszenia główki. Należy pamiętać, że minęły czasy, kiedy niemowlę było trzymane w sztywnym beciku przez kilka miesięcy. Natomiast nie można przeforsowywać dziecka i np. w wieku dwóch miesięcy na siłę stawiać go na nóżki, ponieważ przyniesie mu to więcej szkody niż pożytku. Dostępnych jest na rynku wiele akcesoriów, zabawek interaktywnych czy mat, które wpływają pozytywnie na rozwój niemowląt, wzbudzają ich ciekawość, a tym samym stymulują do podnoszenia główki.
Kiedy dziecko podniesie główkę, wzmacnia ją, aż w końcu jest w stanie utrzymać ją samodzielnie w pozycji pionowej. Między 3. a 6. miesiącem niemowlę powinno powoli przewracać się z brzucha na plecy, aż w końcu uda się mu wykonać obrót z pleców na brzuch.
Niemowlak powinien tego dokonać maksymalnie do 7. miesiąca życia, choć są dzieci, które już w wieku 4. miesięcy obracają się dość sprawnie. Dlatego też już po 3. miesiącu należy pomyśleć o obniżeniu poziomu łóżeczka (jeśli mamy kilkustopniowe). Oczywiście nie wolno dziecka zostawić nigdy samego na łóżku czy kanapie, ponieważ może się przekręcić i spaść.
Po 6. miesiącu życia dziecko powinno już stabilnie siedzieć. Nie oznacza to, że samo potrafi bez przeszkód się podnieść i usiąść. Jednak posadzone, utrzyma pozycję przez pewien czas. Jest to również etap, kiedy niemowlę zaczyna stabilnie stać z podparciem. U niektórych dzieci przychodzi to wieku 6. miesięcy, u innych dopiero po 11. miesiącu. Jeśli dziecko ma „giętkie” nóżki, niechętnie stoi, nie wolno go stawiać na siłę. Stawianie dziecka na tak wczesnym etapie może wpłynąć na wystąpienie u niego np. bólu nóżek czy kręgosłupa. Niektóre dzieci zaczynają już w wieku 7. miesięcy wspinać się na meble, po szczebelkach łóżeczka i stają samodzielnie. Inne potrzebują nawet 1,5 roku, żeby stanąć stabilnie.
„Widełki” norm są tu bardzo szerokie. Podobnie jest z chodzeniem. Jedne dzieci kończą etap niemowlęcy, biegając, a inne dopiero raczkując. Proces pełzania i raczkowania wyprzedza chodzenie. Choć są dzieci, które nie chcą raczkować, a bardzo szybko zaczynają chodzić.
Rozwój manualny i społeczny niemowlęcia
Nie tylko siadanie, raczkowanie i gaworzenie są oznaką, że dziecko się dobrze rozwija. Należy również ocenić rozwój niemowlęcia pod kątem wykonywania ruchów precyzyjnych. Przed końcem 6. miesiąca życia niemowlę powinno uderzać w różne przedmioty, sięgać po nie, czy przekładać przedmiot z jednej rączki do drugiej. Chwyt pęsetkowy wykształca się do 10. miesiąca. Prawidłowy rozwój obejmuje też komunikatywność, a mianowicie uśmiech przed końcem 3. miesiąca życia. Po 6. miesiącu normalne są lęki przed obcymi czy przed nieobecnością mamy.
Rozwój mowy niemowląt
Pierwsze półrocze dziecka to przede wszystkim śmiech, gruchanie, reagowanie na głos innych osób, złość. W okolicach 6. miesiąca, a najpóźniej pod koniec 9., dziecko powinno gaworzyć. Mimo że w tym czasie często mówi „mama”, „tata”, to jednak robi to bez zrozumienia. Świadomie będzie wypowiadać te słowa dopiero pod koniec pierwszego roku życia.