Retinopatia wcześniacza (ang. retinopathy of prematurity – ROP) jest schorzeniem, którego częstość występowania i ciężkość przebiegu są bezpośrednio powiązane ze stopniem niedojrzałości płodu w momencie porodu.

Występowanie retinopatii wcześniaków

Retinopatię wcześniaków stwierdza się według różnych statystyk u od 20% do 40% przedwcześnie urodzonych dzieci. W im wcześniejszym tygodniu ciąży urodzi się dziecko i im niższą ma masę urodzeniową, tym większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia choroby. Choroba u najmniejszych dzieci ma najcięższy przebieg i najgorzej rokuje.

Wśród wielu czynników powodujących ROP lub zwiększających ryzyko zachorowania wymienia się przede wszystkim:

• poród przed 32 tygodniem ciąży,
  
• masę urodzeniową poniżej 1500 g,
  
• niedotlenienie okołoporodowe,
  
• choroby metaboliczne lub zaburzenia podstawowych wskaźników biochemicznych stwierdzone u wcześniaka,
  
• zakażenia wewnątrzmaciczne.
  

Niezwykle ważne są obciążające czynniki ze strony matki: nadciśnienie tętnicze, stan przedrzucawkowy, krwawienia w ostatnim okresie ciąży, choroby przewlekłe (np. cukrzyca), nałogi.

Rozpoznawanie i objawy retinopatii wcześniaczej

Rozpoznania retinopatii dokonuje się w okulistycznym badaniu dna oka. Charakterystycznymi objawami są: istnienie nieunaczynionej strefy siatkówki, patologiczny rozrost (proliferacje) naczyń oraz tkanki łącznej włóknistej w obrębie siatkówki i szklistki, otwory, pofałdowania siatkówki i jej odwarstwienia. W zależności od stanu miejscowego definiuje się 5 stadiów rozwoju choroby. Podział ten pozwala na śledzenie jej postępu czy regresji w wystandaryzowany i porównywalny sposób.

W późnych fazach choroby pojawiają się małoocze, oczopląs lub leukokoria – źrenica przyjmuje białawe zabarwienie wskutek rozrostu nieprawidłowych mas wewnątrz gałki ocznej. W okresie tym występują także powikłania w postaci takich schorzeń, jak zaćma, jaskra, zez czy znaczne niedowidzenie. W zejściowym stadium choroby dochodzi do całkowitej utraty wzroku.

Przyczyny i mechanizm powstawania retinopatii wcześniaczej

Podstawowy mechanizm powstawania retinopatii wcześniaczej związany jest z niedorozwojem unaczynienia siatkówki (które rozwija się stopniowo w czasie ciąży). Pod wpływem niedotlenienia siatkówka produkuje hormon – naczyniowo-śródbłonkowy czynnik wzrostu VEGF – który stymuluje rozwój naczyń. Ten rozrost przebiega jednak w sposób chaotyczny – naczynia są słabe, często mają kręty, nieprawidłowy przebieg, wrastają w ciało szkliste. Równolegle dochodzi do rozrostu w oku tkanki łącznej, która organizuje się we włókniste pasma. Pociągają one siatkówkę, powodując powstawanie w niej otworów, rozdarć i w końcu rozległe odwarstwienie.

Leczenie retinopatii wcześniaków

Choć choroba o powolnym przebiegu i niewielkim natężeniu ma tendencję do samoistnego cofania się, bardziej agresywne postacie przebiegają szybko i w relatywnie krótkim czasie prowadzą do ciężkich powikłań i utraty wzroku. Dostępne leczenie nie pozwala niestety na całkowite wyleczenie. Zmierza głównie do ograniczania strat spowodowanych przez chorobę. Strategicznym celem leczenia retinopatii wcześniaków jest więc hamowanie jej rozwoju i ratowanie czynności wzrokowej w miarę istniejących możliwości. Zakłada się, że dla chorego dziecka najcenniejsze jest widzenie centralne, więc chroni się przede wszystkim plamkę żółtą i najbliższe jej rejony. Aby zahamować proces nowotworzenia naczyń i tkanki łącznej w tym obszarze, niszczy się obwodowe, niedokrwione części siatkówki. Dzięki temu znacząco zmniejsza się ilość czynnika VEGF, który stymuluje postęp choroby.

W praktyce stosuje się dwa rodzaje zabiegów – koagulację laserową i krioterapię (przymrażanie struktur wewnętrznych oka). Tak potraktowane obszary nigdy nie odzyskają funkcji wzrokowej, ale nie będą się przyczyniać do nasilania objawów choroby. Alternatywą jest podawanie relatywnie nowych preparatów, które mają hamować rozwój naczyń. Aplikuje się je w formie iniekcji do ciała szklistego oka.

Zaawansowane postacie choroby poddaje się w uzasadnionych przypadkach leczeniu chirurgicznemu, polegającemu na przyłożeniu odwarstwionej siatkówki i wykonaniu witrektomii, czyli usunięcia ciała szklistego wraz z wrastającymi w nią naczyniami i tkanką łączną. Jednak duży odsetek tych skomplikowanych zabiegów kończy się niepowodzeniem, gdyż nie przynosi zadowalającej poprawy jakości widzenia.

Zobacz nasz film i dowiedz się jak działa oko:

Polecamy: Czym jest retinopatia cukrzycowa? Objawy i leczenie retinopatii – powikłania cukrzycy

Profilaktyka retinopatii wcześniaczej

Aby zapobiec utracie wzroku przez dzieci, opracowano schemat kontrolnych badań okulistycznych, które pozwalają na wczesne rozpoznanie rozwijającej się retinopatii i natychmiastowe wdrożenie leczenia. Dzięki temu często udaje się opanować postęp choroby, zanim dojdzie do powstania w oku nieodwracalnych szkód. Program obejmuje cykliczne badania dzieci od 4 tygodnia do 6 roku życia.