Hormon tyreotropowy (TSH) produkowany jest przez przysadkę mózgową. Pobudza on tarczycę do produkcji i wydzielenia trójjodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4), czyli hormonów tarczycowych. Jeśli w organizmie jest za mało hormonów tarczycy, jest to sygnał dla przysadki mózgowej, by uwolnić TSH i zwiększyć jego produkcję. Jeśli hormonów tarczycy jest już za dużo, TSH jest niskie. W badaniach laboratoryjnych bada się najczęściej poziom TSH, a także poziom wolnych hormonów tarczycy, czyli fT3 i fT4.
Kiedy badamy TSH?
Normy TSH różnią się w zależności od laboratorium, które wykonuje badanie. Na wyniku zawsze powinny być podane wartości referencyjne danego laboratorium, jednak średnio przyjmuje się, że norma dla TSH wynosi 0,23–4,0 µU/ml. Górna granica normy jest zdecydowanie niższa dla kobiet planujących ciążę i ciężarnych. Badanie wykonuje się na czczo podczas standardowego pobierania krwi z żyły łokciowej.
Badanie TSH może zlecić lekarz przy podejrzeniu jakichkolwiek patologii tarczycy, jednak można je też wykonać na własną rękę (prywatnie) przy zauważeniu u siebie jakichkolwiek objawów:
- Objawy wskazujące na nadczynność tarczycy (niskie TSH) to najczęściej: przyspieszenie akcji serca, spadek masy ciała, nietolerancja ciepła i wysiłku, nadmierna potliwość, drżenia rąk, nadmierne pobudzenie.
- Objawy wskazujące na niedoczynność tarczycy (najczęściej wysokie TSH) to: wzrost masy ciała, nastrój depresyjny, osłabienie, męczliwość, zaparcia.
- Niskie lub wysokie TSH może wystąpić po usunięciu tarczycy, jako wyznacznik zbyt małej lub zbyt dużej suplementacji hormonów tarczycy.
Podwyższone TSH – przyczyny
Przyczyną podwyższonego TSH jest najczęściej pierwotna choroba tarczycy. Najpowszechniejszą chorobą związaną z podwyższeniem TSH jest choroba Hashimoto. Jest to choroba autoimmunologiczna, w której dochodzi do produkcji przeciwciał przeciwko własnym komórkom tarczycowym. Tarczyca jest poniekąd przez nie niszczona, spada ilość syntetyzowanych przez nią hormonów tarczycy, a co za tym idzie – wzrasta poziom TSH.
Zobacz także: Tyreotropina (TSH): normy, określenie nadczynności lub niedoczynności tarczycy
Ponadto częstą przyczyną podwyższonego TSH jest nadmierna suplementacja hormonów tarczycy, np. po zabiegu usunięcia tarczycy. Bardzo rzadko podwyższone TSH wynika z gruczolaka przysadki mózgowej mającego zdolność wydzielania TSH.
Niedoczynność tarczycy – najczęstsza przyczyna podwyższonego TSH
Niedoczynność tarczycy jest stanem związanym z niedoborem hormonów tarczycy. Prowadzi to do spowolnienia w organizmie procesów metabolicznych, a także do wielu innych objawów i powikłań.
Jak wcześniej wspomniano, najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba autoimmunologiczna, czyli choroba Hashimoto. Polega ona na produkcji przeciwciał TPO skierowanych przeciwko komórkom tarczycowym. Przeciwciała doprowadzają do destrukcji tego narządu, jednak można sobie wyobrazić, że niszcząc poszczególne komórki tarczycy, powodują uwolnienie z nich nagromadzonych wcześniej hormonów. Bardzo często początkowo dochodzi do nagłego wzrostu poziomu hormonów tarczycy w organizmie, ze względu na ich nadmierne uwolnienie. Szybko jednak sytuacja się stabilizuje i – tak jak to wynika z przedstawionej wcześniej zależności – poziom hormonów tarczycy zaczyna spadać, natomiast poziom TSH wzrasta.
Choroba Hashimoto jest najczęściej rozpoznawana u kobiet, a nawet już u nastolatek.
Częstym zjawiskiem jest tzw. subkliniczna niedoczynność tarczycy, kiedy nie ma jeszcze objawów chorobowych, hormony tarczycy są w normie, jednak nastąpiło lekkie podwyższenie poziomu TSH. Należy wtedy kontrolować poziom tego hormonu, by nie przegapić momentu rozwinięcia się objawowej, wymagającej leczenia, niedoczynności tarczycy.
Podwyższone TSH a zajście w ciążę
Planując ciążę, należy zawsze wykonać badanie poziomu TSH. Jest to badanie wykonywane również rutynowo na początku ciąży. Na niedobór hormonów tarczycy płód jest najbardziej narażony do 13. tygodnia ciąży. Należy pamiętać, że normy dla kobiet planujących ciążę i ciężarnych są inne. Górna granica normy dla kobiet planujących ciążę i ciężarnych wynosi 2,5, a nie 4. W 2. i 3. trymestrze ciąży wystarczy, że poziom TSH utrzymany jest poniżej 3,5.
Zobacz także: Normy oraz skutki wysokiego i niskiego poziomu TSH w ciąży
Podwyższone TSH może utrudniać zajście w ciążę. Dodatkowo podwyższone TSH u kobiet w ciąży może prowadzić do ciężkich powikłań. W pierwszych tygodniach, kiedy tarczyca dziecka nie jest jeszcze na tyle wykształcona, by produkować hormony, jedynym źródłem hormonów tarczycy jest tarczyca matki. Mimo że później dziecko jest w stanie je samo syntetyzować, to jednak do końca ciąży korzysta z hormonów matczynych. Dlatego niedobór matczynych hormonów tarczycy prowadzi do poważnych konsekwencji, np. do niedorozwoju neuropsychologicznego dziecka.