Odwarstwienie siatkówki (nazywane również potocznie, choć niewłaściwie, rozwarstwieniem siatkówki) to schorzenie oka powstające samoistnie lub będące powikłaniem różnych chorób narządu wzroku. Pojawiające się zaburzenia nie zawsze są wychwytywane przez chorego we wczesnej fazie, tym bardziej że dotyczą widzenia obwodowego. Prawidłowa diagnostyka okulistyczna pozwala na dokładne określenie zakresu zmian i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Mechanizm powstawania i przyczyny odwarstwienia siatkówki

Siatkówka to błona, która jest wewnętrzną warstwą ściany gałki ocznej. Do nadającej oku kształt białej twardówki i przymocowanej do niej od wewnątrz naczyniówki przyczepiona jest jedynie w dwóch miejscach. Ze względu na utrzymujące się w oku ciśnienie cała siatkówka przylega do ściany gałki ocznej, podobnie jak balonik wypełniający wnętrze piłki. Różnego typu procesy chorobowe mogą być przyczyną jej odłączenia od naczyniówki i przemieszczenia ku środkowi, co powoduje zaburzenia widzenia i niedożywienie odwarstwionej części siatkówki grożące jej miejscową martwicą.

Najczęstszymi przyczynami odwarstwienia siatkówki są:

• urazy oka i głowy,
  
• retinopatie (czyli choroby siatkówki, z których największe znaczenie mają zmiany cukrzycowe),
  
• stany zapalne i infekcje oka,
  
• ucisk na gałkę oczną wywierany przez guzy oczodołu,
  
• nowotwory (głównie czerniak złośliwy).
  

Zwiększoną skłonność do występowania odwarstwień obserwuje się u osób z anomaliami budowy oka (np. u osób z wysoką krótkowzrocznością, których gałki oczne są zwykle wydłużone w wymiarze przednio-tylnym).

Zobacz także: Ocena zdrowia na podstawie czytania z tęczówki oka. Czy to działa?

Bezpośrednimi bodźcami powodującymi pojawienie się odwarstwienia siatkówki mogą być nawet niewielkie urazy mechaniczne (np. krótkotrwały wzrost ciśnienia i wstrząsy podczas kaszlu, kichania, upadku) oraz przeciążenie (intensywna praca fizyczna, dźwiganie ciężarów, ciąża i poród).

Objawy i rozpoznawanie odwarstwienia siatkówki

Chory trafia do okulisty z powodu zaburzeń widzenia. Przede wszystkim może zgłaszać problemy z obserwacją obiektów znajdujących się na obrzeżach pola widzenia. Nie dostrzega przedmiotów, które znajdują się z boku albo od strony nosa, powyżej lub poniżej poziomu oczu. Typowym opisem są np. problemy z potykaniem się o krawężniki, progi w drzwiach albo zahaczanie o futryny drzwi lub przechodzące obok osoby, zrzucanie przedmiotów leżących na krawędzi stołu. Często występują trudności z oceną odległości przedmiotów (z powodu upośledzenia widzenia przestrzennego, którego warunkiem jest prawidłowe obuoczne widzenie).

Ponieważ odwarstwiona siatkówka jest pozbawiona prawidłowego ukrwienia, w jej receptorach i komórkach nerwowych powstają nieprawidłowe pobudzenia. Chory odczuwa to jako mroczki przed oczyma albo pojawiające się (widoczne najlepiej w ciemności) pojedyncze lub gromadne, krótkotrwałe rozbłyski.

Rozpoznania odwarstwienia siatkówki dokonuje się na podstawie badania dna oka. Określenie pola widzenia i ultrasonografia pozwalają na dokładne scharakteryzowanie wielkości i umiejscowienia obszaru zmian chorobowych.

Leczenie odwarstwienia siatkówki

Odwarstwienie wymaga intensywnego leczenia zmierzającego do odtworzenia prawidłowego położenia siatkówki. Pozwala to na przywrócenie kontaktu z naczyniówką, poprawę odżywienia i (o ile zmiany nie są utrwalone) na powrót funkcji wzrokowej.

Podstawowym leczeniem jest zabieg operacyjny. Jeśli zmiana jest nieduża i zlokalizowana w korzystnym miejscu, wykonuje się opasanie – na gałkę oczną zakłada się opaskę wraz z silikonowymi lub akrylowymi kształtkami, które w miejscu odwarstwienia uciskają ścianę gałki ocznej, tak by zbliżyła się do siatkówki.

Jeśli zmiany są rozległe, połączone z innymi powikłaniami (zmiany urazowe, krwotok wewnątrzgałkowy, zrosty łącznotkankowe pociągające siatkówkę, błony przedsiatkówkowe), procedurą z wyboru jest tzw. witrektomia – zabieg wykonywany wewnątrz gałki ocznej, pozwalający na usunięcie towarzyszących odwarstwieniu zmian chorobowych, przemieszczenie siatkówki do właściwej pozycji i zabezpieczenie jej przed ponownym odwarstwieniem poprzez podanie do wnętrza oka gazu lub oleju silikonowego.

Omówione zabiegi często uzupełnia się o tzw. fotokoagulację. Siatkówkę poddaje się w wielu punktach działaniu energii lasera, co powoduje jej miniaturowe „oparzenie”, odczyn zapalny i przyrośnięcie do błony naczyniowej. Dzięki temu prawdopodobieństwo ponownego odwarstwienia znacznie się zmniejsza. Procedura ta obejmuje tylko wybrane punkty siatkówki i nie powoduje dostrzegalnego obniżenia jakości widzenia. Leczenie laserem stosuje się też profilaktycznie, aby zapobiec odwarstwianiu się siatkówki w przyszłości.

Po zabiegu operacyjnym leczenie jest kontynuowane przez długi okres, a ograniczenia (np. aktywności fizycznej) sprawiają, że chory może być czasowo niezdolny do pracy i zmuszony do przejścia na rentę chorobową. W niektórych sytuacjach niedowidzenie utrzymuje się lub stopniowo pogłębia. Powoduje to u części osób całkowitą lub częściową niezdolność do pracy (np. zakaz pracy w charakterze pracownika fizycznego, kierowcy, operatora urządzeń mechanicznych, wykluczenie pracy na wysokości). Chorzy ci kwalifikują się na rentę inwalidzką.

Dzięki wielkim możliwościom, jakie daje współczesna mikrochirurgia okulistyczna, wielu pacjentów ma szansę na niemal całkowite odzyskanie wzroku i powrót do normalnego życia.