Pierwszym etapem życia dziecka poza łonem matki jest okres noworodkowy. W tym czasie dziecko waży od 2800 do 3500 g i ma ok. 50 cm wzrostu. Największą częścią ciała jest głowa. Jaki jest obwód głowy noworodka? Prawidłowo powinien on wynosić od 33 do 38 cm – jest mierzony zaraz po porodzie. To właśnie główka noworodka jest narządem, który jako pierwszy „wychodzi” na świat w czasie prawidłowego porodu naturalnego.
Obwód główki noworodka – czemu jest większy niż reszta ciała?
Obwód główki noworodka przy porodzie jest dość duży w stosunku do kanału rodnego kobiety, szczególnie przy jego ujściu. Kiedy główka nie może przejść przez ostatnie powłoki krocza, wykonuje się jego nacięcie lub pęka ono samoczynnie. Pęknięciu lub nacięciu krocza można zapobiegać poprzez wykonywanie odpowiednich ćwiczeń.
Układ nerwowy i mózg dziecka rozwija się intensywnie przez cały okres życia płodowego. Już na początku 4. miesiąca ciąży mózg dziecka zbudowany jest ze wzgórza, które odbiera i przesyła impulsy nerwowe pochodzące ze zmysłów. Bodźce zmysłowe są przesyłane do obu półkuli móżdżku. W ciągu kolejnych tygodni będzie następował intensywny wzrost półkul, które będą stopniowo zakrywać wzgórze. Pomiędzy półkulami wytworzy się ciało modzelowate – swoisty „most” łączący obie półkule za pomocą milionów komórek nerwowych. Około 20. tygodnia ciąży w mózgu powstają wszystkie potrzebne do życia neurony. Niestety, nie mogą one jeszcze w pełni przekazywać impulsów nerwowych – do tego muszą wykształcić się synapsy, które będą intensywnie rozwijać się w drugiej połowie ciąży i w pierwszym roku życia. Synapsy, czyli nowe połączenia pomiędzy neuronami w mózgu, rozwijają się niemal przez całe życie człowieka, szczególnie wtedy, kiedy ten uczy się nowych rzeczy. Intensywny rozwój mózgu dziecka w okresie ciąży jest konieczny, aby dziecko po narodzinach dawało sobie radę z podstawowymi czynnościami życiowymi, takimi jak oddychanie, wydawanie dźwięków, odbieranie bodźców zmysłowych, spożywanie pokarmów, wydalanie itp. Mózg to organ centralny, który kieruje pracą wszystkich innych – jego wciąż rozwijające się struktury wymagają dużej ilości miejsca, dlatego główka noworodka jest nieproporcjonalnie duża w stosunku do reszty ciała. Zaraz po porodzie położna sprawdza, czy obwód główki dziecka jest prawidłowy – jest to jeden ze wskaźników prawidłowego rozwoju dziecka.
Zobacz nasz film i dowiedz się jak powinien wyglądać prawidłowy rozwój płodu:
Zbyt mały obwód główki u noworodka
Kiedy obwód głowy noworodka jest zbyt mały, mówi się o mikrocefalii – małogłowiu. Ta wada rozwojowa zdarza się średnio raz na 1000 urodzeń i może występować oddzielnie lub razem z innymi wadami wrodzonymi. Wyróżnia się małogłowie pierwotne i wtórne. Małogłowie pierwotne jest spowodowane zatrzymaniem prawidłowego rozwoju mózgu przed 32. tygodniem ciąży ze względu na małą ilość wykształconych neuronów. Małogłowie wtórne uwidacznia się w badaniach po 32. tygodniu ciąży i jest wynikiem niskiej aktywności neuronów. Często objaw ten towarzyszy toczącemu się procesowi neurodegeneracyjnemu w układzie nerwowym. Zbyt mały obwód główki noworodka może być jedynym objawem nieprawidłowości – poza nim nie występują żadne inne problemy, a dziecko rozwija się właściwie. Mikrocefalia może jednak być powodem licznych zaburzeń neurologicznych, takich jak drgawki, zaburzenia równowagi czy aktywności fizycznej. U niektórych dzieci odnotowuje się późniejsze problemy w nauce. Małogłowie może towarzyszyć także innym poważnym wadom rozwojowym całego ciała. Skąd się bierze małogłowie? Jest ono najczęściej wynikiem spożywania przez matkę alkoholu w ciąży. Ryzyko małogłowia zwiększają również palenie papierosów i zażywanie niektórych leków psychotropowych – szczególnie karbamazepiny i fenobarbitalu.
Duży obwód główki noworodka
Bardzo duża główka noworodka zaraz po urodzeniu może być symptomem wodogłowia. Wewnątrz czaszki dziecka zbiera się nadmiar płynu mózgowo-rdzeniowego, który nie dość, że wpływa na rozmiar główki, to jeszcze ją zniekształca. Główka noworodka z wodogłowiem może przybierać kształt gruszki. Postępowaniem po narodzinach dziecka, o ile wodogłowiu nie towarzyszą inne niepokojące objawy, jest regularna kontrola obwodu główki noworodka przez pierwsze miesiące. Wrodzone wodogłowie może być oznaką chorób, takich jak zespół Arnolda-Chiariego czy Dandy’ego-Walkera. Może zdarzyć się również, że rozmiar główki po urodzeniu jest prawidłowy, a wodogłowie ujawnia się w czasie rozwoju dziecka. Wtedy mówimy o wodogłowiu nabytym, które jest spowodowane krwawieniem dokomorowym w mózgu. Podstawowym badaniem diagnostycznym w takich przypadkach jest USG przezciemiączkowe.
Bibliografia:
- K. Szczałuba, E. Obersztyn, T. Mazurczak, Małogłowie jako częsty objaw w praktyce klinicznej – diagnostyka różnicowa z uwzględnieniem etiopatogenezy, „Neurologia Dziecięca”, s. 41–50, 2006.
- A. Obuchowicz, Podstawowe zagadnienia opieki pediatrycznej w lecznictwie otwartym, Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2003, s. 12.