Niedotlenienie okołoporodowe to dość częsta patologia i powikłanie okresu noworodkowego. Jest to jedna z najczęstszych przyczyn zgonów u noworodków i główna przyczyna zaburzeń rozwoju dziecka. Niedotlenienie okołoporodowe ma szkodliwy wpływ na cały organizm dziecka, jednak układem najbardziej cierpiącym na te nieprawidłowości jest ośrodkowy układ nerwowy. Rozwój medycyny, optymalny sposób postępowania w okresie okołoporodowym i w ramach opieki neonatologicznej pozwoliły na obniżenie częstości tej patologii.

Niedotlenienie okołoporodowe – definicja

Niedotlenienie okołoporodowe jest zespołem objawów wynikających z niedostatecznego utlenowania tkanek w pierwszym i drugim okresie porodu. Noworodek niedotleniony to noworodek oceniony na 5 punktów w skali Apgar po 5 minutach po porodzie i mający obniżone pH krwi, czyli będący w stanie kwasicy. Kwasica wynika z metabolizmu beztlenowego.

Nasilone niedotlenienie okołoporodowe powoduje zaburzenia neurologiczne, obejmujące spadek napięcia mięśniowego, drgawki a nawet śpiączkę. Ponadto niedotlenienie w ciężkich przypadkach prowadzi do niewydolności wielonarządowej. W badaniach krwi noworodka można stwierdzić spadek płytek krwi i wzrost liczby erytroblastów, a także podwyższenie wskaźników wątrobowych, w tym aminotransferaz wątrobowych.

Niedotlenienie okołoporodowe – przyczyny i mechanizm powstawania

Do niedotlenienia okołoporodowego dochodzi najczęściej jeszcze w okresie płodowym, choć podobna częstotliwość występuje już na etapie porodu. Rzadko dochodzi do niedotlenienia po porodzie. Czynnikami ryzyka powstania niedotlenienia okołoporodowego są liczne stany nie tylko dotyczące samego dziecka, ale również patologie płodu i matki. Należy przede wszystkim zaliczyć tu:

• poród przedwczesny,
  
• ciążę przenoszoną,
  
• zbyt dużą masę urodzeniową,
  
• zbyt przedłużającą się drugą fazę porodu,
  
• nieprawidłowe położenie płodu,
  
• anemię płodu,
  
• obrzęk płodu,
  
• zakażenia wewnątrzmaciczne,
  
• opóźnienie rozwoju wewnątrzmacicznego,
  
• niedorozwój łożyska,
  
• przedwczesne odklejenie się łożyska,
  
• ucisk pępowiny,
  
• choroby matki – cukrzycę, nadciśnienie tętnicze.
  

Bezpośrednim mechanizmem niedotlenienia jest hipoksemia, czyli spadek prężności tlenu we krwi, a tym samym upośledzone ukrwienie i dotlenienie narządów. Organizm uruchamia mechanizmy obronne, czyli dochodzi do centralizacji krążenia (większego napływu krwi do serca i mózgu kosztem ukrwienia innych narządów) oraz do rozszerzenia naczyń mózgowych. Z czasem występują zaburzenia automatycznej regulacji przepływu krwi przez mózg, spadek przepływu przez tkanki ośrodkowego układu nerwowego i ich uszkodzenie, niedotlenienie mięśnia sercowego. Bardzo często masywne uszkodzenia następują w okresie tzw. reperfuzji obszarów wcześniej niedokrwionych. Dochodzi bowiem do obrzęków i martwicy komórek.

W sytuacji niedotlenienia organizm uruchamia wiele biochemicznych procesów, które wywołują niekorzystny wpływ na neurony, czyli komórki nerwowe, ze względu na toksyczne metabolity, które powstają w wyniku niedotlenienia. U wcześniaków zmiany częściej dotyczą istoty białej mózgu, natomiast u noworodków donoszonych istnieje większa tendencja do uszkodzeń istoty szarej.

Objawy niedotlenienia okołoporodowego

Głównym układem narażonym na niedotlenienie jest ośrodkowy układ nerwowy. Tworzy się tzw. encefalopatia niedokrwienna, czyli ma miejsce uszkodzenie struktur mózgowych, co manifestuje się deficytami neurologicznymi dziecka. Ponadto do innych objawów niedotlenienia zaliczają się:

• niewydolność krążeniowo-oddechowa,
  
• nadciśnienie płucne,
  
• ostra niewydolność nerek,
  
• niewielka ilość oddawanego moczu,
  
• zaburzenia krzepnięcia,
  
• spadek liczby płytek krwi,
  
• martwica jelit,
  
• nietolerancja pokarmów,
  
• upośledzenie metabolizmu.
  

Są to cechy niedotlenienia noworodka urodzonego po 35. tygodniu ciąży. Wcześniejszy poród dodatkowo generuje inne objawy:

• zaburzenia wydzielania surfaktantu w pęcherzykach płucnych i bezdechy,
  
• hiperglikemia (wysoki poziom cukru we krwi),
  
• drożny przewód tętniczy,
  
• zwiększone ryzyko martwiczego zapalenia jelit,
  
• zwiększona podatność na zakażenia.
  

Postępowanie w niedotlenieniu okołoporodowym

Bardzo ważnym elementem postępowania jest oczywiście profilaktyka niedotlenienia okołoporodowego. Konieczny jest więc wykwalifikowany i skrupulatny nadzór nad kobietą i płodem w okresie przed- i okołoporodowym. Szczególnie dotyczy to ciąż z grupy ryzyka. Konieczne jest podjęcie właściwej decyzji o metodzie rozwiązania ciąży – poród naturalny bądź cięcie cesarskie. Istotne jest zapewnienie właściwej opieki nad noworodkiem. Koniecznie należy podjąć jak najszybciej właściwe działania resuscytacyjne, gdy istnieje taka potrzeba. Noworodek wymaga odpowiedniej wentylacji, zapobiegania nadmiernym spadkom poziomu glukozy we krwi. Leczy się go ponadto objawowo pod kątem zaburzeń narządowych i wystąpienia objawów w postaci np. drgawek. Po ukończeniu 35. tygodnia ciąży noworodek może zostać poddany hipotermii leczniczej, nie później niż na 6 godzin po porodzie.

Rokowanie w niedotlenieniu okołoporodowym

W zależności od stopnia ciężkości niedotlenienia okołoporodowego, różne są rokowanie i dalszy rozwój dzieci. Możliwe konsekwencje niedotlenienia okołoporodowego to:

• zaburzenia poznawcze,
  
• padaczka,
  
• mózgowe porażenie dziecięce,
  
• upośledzenie umysłowe,
  
• zgon.
  

W łagodnej postaci właściwie 100% dzieci rokuje prawidłowym rozwojem. W postaci ciężkiej zawsze rozwój jest nieprawidłowy, a duży odsetek dzieci niestety jest zagrożony zgonem. Umiarkowana postać rokuje różnie, w zależności od czasu utrzymywania się objawów niedotlenienia. Znaczna część dzieci rozwija się prawidłowo, natomiast przy objawach utrzymujących się ponad tydzień rokowanie jest gorsze.