Wysoki mocznik we krwi może sugerować upośledzenie czynności nerek. W większości przypadków stwierdza się wówczas także podwyższony poziom kreatyniny. Oznaczenie stężenia mocznika w surowicy krwi przydatne jest ponadto w diagnostyce chorób metabolicznych i problemów z wątrobą. Głównym powodem wysokiego mocznika we krwi jest zmniejszone wydalanie go przez nerki.

Co to jest mocznik we krwi?

Mocznik we krwi jest parametrem, który umożliwia ocenę funkcji nerek. Jest to końcowy produkt rozpadu białek, który wytwarzany jest głównie w wątrobie, w tak zwanym cyklu mocznikowym. Złożony jest z amoniaku i dwutlenku węgla. Mocznik usuwany jest z ludzkiego organizmu wraz z moczem, a wyłącznie śladowe jego ilości znajdują się w pocie i kale.

Podkreśla się rozmaitość czynników decydujących o poziomie mocznika we krwi. Jednakże w dużej mierze jest on determinowany nawykami żywieniowymi – podażą białka w diecie. Jego stężenie zależy ponadto od przebiegu procesu wydalania i resorpcji nerkowej (wchłaniania zwrotnego) czy wątrobowej syntezy białek. Najogólniej można stwierdzić, że stężenie mocznika we krwi jest wypadkową procesu diurezy (wytwarzania moczu w nerkach).

Jak przedstawiają się normy mocznika we krwi?

Norma mocznika we krwi wynosi 15–40 mg/dl, czyli 2–6,7 mmol/l. W przypadku dzieci jego stężenie jest niższe niż u dorosłych. Wpływa na to przeważająca u najmłodszych ilość procesów anabolicznych, które polegają na syntezie białek.

Wskazania do badania mocznika we krwi

Wśród wskazań do przeprowadzenia badania mocznika we krwi wymienia się zwłaszcza:

• ocenę nasilenia procesów katabolicznych i anabolicznych,
  
• wszelkie stany dysfunkcji nerek (jest mniej dokładnym wskaźnikiem czynności nerek niż oznaczenie stężenia kreatyniny w surowicy krwi),
  
• diagnostykę nadmiaru związków azotowych w organizmie,
  
• ocenę stopnia zatrucia mocznicowego,
  
• ocenę skuteczności dializy.
  

Badanie mocznika we krwi

Badanie mocznika we krwi należy do jednych z podstawowych badań. Materiałem do badań jest krew żylna, zazwyczaj pobierana z żyły łokciowej. U małych dzieci zamiast wkłuwania się w żyłę stosuje się niewielkie nacięcie specjalnym nożem, tzw. lancetem. Krew należy pobrać rano i na czczo. Najlepiej, aby ostatni posiłek był spożyty poprzedniego dnia, nie później niż o godzinie 18.00. Oznaczenie stężenia mocznika w surowicy krwi opiera się na rozkładzie mocznika za pomocą ureazy na amoniak i dwutlenek węgla. Następuje ilościowe oznaczanie amoniaku podczas reakcji Berthelota czy GLDH, na podstawie których oblicza stężenie mocznika.

Wysoki poziom mocznika we krwi – przyczyny

Wśród przyczyn wysokiego poziomu mocznika we krwi wymienia się zwłaszcza zaburzenia pracy nerek (ostra lub przewlekła niewydolność nerek). Jego nadmiar związany jest z obniżeniem perfuzji nerkowej, czyli ze zmniejszonym przepływem krwi przez ten narząd. Przy niewydolności nerek dochodzi do ograniczenia filtracji kłębuszkowej, w konsekwencji czego ma miejsce zmniejszone wydalanie mocznika z organizmu. Wówczas znacznie wzrasta jego stężenie w surowicy krwi.

Ponadto zauważa się nadmiar mocznika podczas stosowania długotrwałej glikokortykoterapii i chemioterapii nowotworów, czyli stanów nasilonego katabolizmu. Jego wysokie stężenie występuje też przy odwodnieniu i dużej ilości białka w diecie. Innymi przyczynami podwyższonych wartości mocznika mogą być: stany znacznego rozpadu tkanek (oparzenia i rozległe urazy), nadczynność tarczycy, pozanerkowa niewydolność nerek (np. zwężenie moczowodów), choroby o ciężkim przebiegu lub krwawienia z przewodu pokarmowego. Jego stężenie wzrasta także z wiekiem i w przebiegu gorączki.

Nadmiarowi mocznika we krwi towarzyszą takie objawy jak: skąpomocz, a niekiedy i bezmocz, zaburzenia świadomości, zmęczenie, zaburzenia koncentracji, niepokój, nerwowość, pobudzenie, zaburzenia rytmu snu, uczucie drętwienia kończyn, skurcze mięśni, drażliwość, senność, wymioty, zaburzenia krzepliwości krwi, silny świąd skóry, ból przy oddawaniu moczu, krew w moczu, ból pleców pod żebrami i wysokie ciśnienie krwi.

Zobacz, co wchodzi w skład krwi:

Niski poziom mocznika we krwi – przyczyny

Niski mocznik we krwi świadczy o upośledzeniu wątroby (uszkodzeniu miąższu wątroby znacznego stopnia) lub niedoborze białek w organizmie przy niedożywieniu, zespole złego wchłaniania, ciąży oraz poliurii, czyli wzmożonym wydzielaniu moczu (ponad 2000 ml na dobę).

Jak obniżyć mocznik we krwi?

Istotnym elementem terapii przy obniżeniu poziomu mocznika we krwi jest dieta niskobiałkowa, która nie może zawierać mniej niż 20 g białka na dobę, ponieważ w innym przypadku nie zostanie pokryte dobowe zapotrzebowanie organizmu na niezbędne aminokwasy. Z powodu tych wytycznych składniki muszą być dobierane z dużą ostrożnością. Podstawą diety jest ograniczenie białka do 0,6–0,7 g/ kg masy ciała na dobę.

Produkty o małej zawartości białka to m.in.: masło, marmolada, dżem, łagodne sosy, pieczywo niskobiałkowe, makarony z mąki niskobiałkowej, ziemniaki i kisiel. Z kolei niewskazane są m.in. wędliny, wędzone ryby, konserwy, sery i inny nabiał, produkty kiszone i rośliny strączkowe.

Bibliografia:

1. Neumeister B., Diagnostyka laboratoryjna, Amsterdam, Elsevier Health Sciences, 2013.

2. Myśliwiec M., Wielka interna - nefrologia, Warszawa, Medical Tribune Polska, 2009.

3. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Kraków, Medycyna Praktyczna, 2011.

4. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wrocław, Urban & Partner, 2009.