Listerioza to choroba zakaźna wywołana bakterią Listeria monocytogenes. Bakterie te występują dość powszechnie w środowisku, a do zakażenia dochodzi najczęściej drogą pokarmową poprzez spożywanie zanieczyszczonych bakterią produktów. Rezerwuarem zakażenia mogą być zwierzęta, które to zakażenie przechodzą zazwyczaj bezobjawowo. Według danych Państwowego Zakładu Higieny, corocznie zgłaszanych jest kilkadziesiąt nowych zachorowań na listeriozę.

Listerioza – choroba wywołana przez listerię

Człowiek może zarazić się listerią przez spożywanie zakażonego mięsa czy mleka. Należy mieć na uwadze, że listerioza namnaża się nawet w żywności przechowywanej w lodówce.

Źródła zakażenia listeriozą:

• produkty mleczne niepasteryzowane, głównie sery pleśniowe;
  
• nieumyte owoce i warzywa;
  
• surowe mięso;
  
• surowe ryby;
  
• owoce morze;
  
• gotowe, kupne dania spożywane bez odpowiedniej obróbki cieplnej.
  

Choroba nie atakuje zazwyczaj zdrowych ludzi. Listerioza rozwija się praktycznie wyłącznie u osób starszych, kobiet w ciąży, osób z zaburzeniami odporności i noworodków. Narażone są też osoby cierpiące na choroby przewlekłe typu nowotwory, cukrzyca, alkoholizm, choroby nerek, zakażenia wirusem HIV, a także przyjmujące leki immunosupresyjne. Dane grupy osób są bardziej narażone na zakażenie, a choroba ma u nich przebieg bardzo inwazyjny. Oznacza to, że bakterie przenikają przez ściany jelita grubego do krwioobiegu, a następnie wraz z prądem krwi – do ośrodkowego układu nerwowego. Taki rozsiew bakterii prowadzi do bakteriemii (czyli obecności bakterii we krwi) i posocznicy (zakażenia ogólnoustrojowego), zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, powstawania ropni mózgu, a także zapalenia stawów i kości, mięśnia sercowego, otrzewnej czy płuc. Osoby z prawidłową odpornością chorują bardzo rzadko, a choroba ma wtedy nieinwazyjny przebieg (ograniczony do przewodu pokarmowego).

Zakażenie listeriozą w ciąży

Kobiety w ciąży są grupą ryzyka zakażeń listeriozą. Jednak niebezpieczeństwo nie dotyczy bezpośrednio ich samych, tylko nienarodzonego dziecka. U kobiet w ciąży zakażonych listeriozą stwierdza się obecność licznych bakterii we krwi. Nie ma jednak u nich zazwyczaj cech zakażenia ogólnoustrojowego. Do zakażenia noworodków może dojść w wyniku transmisji zakażenia z matki ciężarnej na płód. Wtedy mówi się o listeriozie noworodków typu wczesnego, charakteryzującej się ciężkim przebiegiem. Objawia się ona zakażeniem ogólnoustrojowym i ciężką niewydolnością wielonarządową. Jeśli do zakażenia dojdzie dopiero w trakcie porodu, listerioza ma najczęściej późny początek, około 2 lub 3 tygodnie od porodu. Objawia się zazwyczaj jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. U noworodków mogą również powstać rozsiane mikroropnie skóry.

Objawy listeriozy u dorosłych, dzieci i u kobiet w ciąży

Objawy zakażenia listerią pojawiają się bardzo szybko, bo nawet już jeden dzień po spożyciu skażonego pokarmu. Czasami objawy mogą wystąpić dużo później, jednak wszystko zależy od stanu odporności danej osoby. Inny przebieg ma choroba u dzieci, inny u dorosłych o prawidłowej odporności, a jeszcze inaczej objawia się u kobiet ciężarnych i w innych stanach z zaburzeniami odporności.

U osób z prawidłową odpornością listerioza ma najczęściej przebieg bezobjawowy lub objawy mają niewielkie nasilenie. Główne symptomy to gorączka z towarzyszącymi dreszczami, objawy grypopodobne, jak bóle mięśniowe, a także dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, jak biegunka, które trwają maksymalnie 3 dni.

U osób z zaburzeniami odporności, u dzieci i u osób starszych powyższe objawy są zdecydowanie bardziej nasilone, często dochodzi też do zaburzeń równowagi, przeczulicy, światłowstrętu, a także pojawiają się inne symptomy związane z rozsiewem bakterii w organizmie, a także z inwazją do ośrodkowego układu nerwowego.

Kobiety w ciąży również w pierwszej kolejności zgłaszają objawy grypopodobne. Jeśli kobieta ciężarna jest okazem zdrowia, czuje się bardzo dobrze, to choroba może rozwijać się u niej skąpo lub bezobjawowo. Wszystko zależy od tego, jakie narządy zostały zajęte przez bakterię. Nawet takie objawy, jak suchość błon śluzowych i wzmożone pragnienie, będące symptomami odwodnienia, mogą oznaczać niespecyficzny przebieg rozsianej infekcji. Oznaką posocznicy, czyli zakażenia ogólnoustrojowego, jest wzrost częstości akcji serca, szybszy oddech, gorączka.

Jeśli zakażenie objęło ośrodkowy układ nerwowy, chory prezentuje typowe objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, jak na przykład sztywność karku, czyli brak możliwości przygięcia głowy do klatki piersiowej w pozycji leżącej na plecach.

Badanie w kierunku listeriozy

Rozpoznanie lekarz może wysunąć już na podstawie objawów klinicznych i podczas wywiadu. Zleca posiew mikrobiologiczny z krwi, a także z płynu mózgowo-rdzeniowego. U kobiet w ciąży badaniu poddawany jest również płyn owodniowy lub łożysko.

Wykrycie wzrostu Listeria monocytogenes

Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego wykazuje wzrost liczby komórek zapalnych, wzrost stężenia białka i spadek stężenia glukozy. Jeśli badanie mikrobiologiczne nie wykazuje wzrostu bakterii, nie można wykluczyć w zupełności zakażenia, zwłaszcza w przypadku objawów i wywiadu wskazujących właśnie na tego typu infekcję.

Nie wykonuje się badania kału, mimo że bakterie drogę zakażenia rozpoczynają właśnie z przewodu pokarmowego. Infekcję wykrywa się niekiedy również u osób zdrowych lub niewykazujących objawów zarażenia.

Warto wykonać badanie krwi obejmujące morfologię krwi z rozmazem, a także poziom wskaźników zapalnych i stężenie prokalcytoniny (PCT).