Fosfataza zasadowa, znana również jako fosfataza alkaliczna (ALP), to jeden z enzymów występujących w naszym organizmie. Mimo, że jest charakterystyczna dla kilku narządów, jest wiele jednostek chorobowych, w których oznaczenie tego enzymu ma dużą wartość diagnostyczną.

Fosfataza zasadowa (ALP) - co to jest?

Fosfataza zasadowa to enzym występujący w wielu komórkach, możliwy do wykrycia metodą badań biochemicznych. Największe jej stężenie znajduje się w kościach (przede wszystkim w komórkach kościotwórczych - osteoblastach), wątrobie oraz w komórkach nabłonkowych jelit. Naturalnie wydalana jest z żółcią do przewodu pokarmowego, dlatego też jakiekolwiek utrudnienia w odpływie żółci są jedną z przyczyn wzrostu fosfatazy zasadowej w surowicy krwi.

Jak zbadać poziom fosfatazy zasadowej?

Fosfatazę zasadową można oznaczyć podczas rutynowego badania krwi. Osoba oddająca krew do analizy powinna być na czczo. Cena badania jest stosunkowo niska (około 10 zł). Normy zależą od wieku i stanu fizjologicznego organizmu. Naturalny wzrost poziomu fosfatazy zasadowej obserwuje się u osób w wieku dojrzewania, co wynika z intensywnego wzrostu kości, a także u kobiet w ciąży, u których łożysko stanowi dodatkowe źródło tego enzymu.

Normy fosfatazy zasadowej w badaniu biochemicznym wynoszą:

•  u noworodków - 50-165 U/l,
  
•  u dzieci - 20-150 U/l,
  
•  u dorosłych - 20-70 U/l.
  

Jest to właściwie suma trzech głównych frakcji fosfatazy zasadowej:

•  frakcji kostnej stanowiącej 50-60% całkowitej aktywności enzymu,
  
•  frakcji wątrobowej - 10-20% całkowitej aktywności tego enzymu,
  
•  frakcji jelitowej - 30% całkowitej aktywności tego enzymu.

Kiedy powinno się wykonywać badanie poziomu fosfatazy zasadowej?

Badanie fosfatazy alkalicznej przydatne jest w diagnostyce chorób wątroby i dróg żółciowych. ALP pozwala na wykrycie cholestazy wewnątrz- i zewnątrzwątrobowej, a także na rozpoznanie uszkodzenia hepatocytów spowodowanego różnymi procesami chorobowymi.

Wśród schorzeń wątroby i dróg żółciowych mogących powodować wzrost ALP zalicza się:

•  niedrożność przewodów żółciowych,
  
•  pierwotną marskość żółciową,
  
•  pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych,
  
•  zmiany polekowe,
  
•  zapalenia wątroby,
  
•  marskość wątroby,
  
•  zespół zanikających przewodów żółciowych,
  
•  łagodną nawracającą cholestazę.
  
•  naciekające choroby wątroby (sarkoidozę, gruźlicę, zakażenia grzybicze, inne choroby ziarniniakowe, amyloidozę, chłoniaki, raka wątrobowokomórkowego, przerzuty nowotworowe do wątroby).
  

Badanie wykonuje się również w przypadku podejrzenia innych chorób, jak:

•  choroba kości,
  
•  przewlekła niewydolność nerek,
  
•  chłoniaki i inne nowotwory złośliwe,
  
•  zastoinowa niewydolność serca,
  
•  zakażenia.
  

Interpretacja wyników badań fosfatazy zasadowej

Wynik fosfatazy alkalicznej (ALP) może wskazywać zarówno na podwyższony, jak i obniżony poziom tego enzymu.

•  niedobór witaminy D, wapnia i fosforu w diecie, czyli przy krzywicy i osteomalacji,
  
•  chorobę Pageta,
  
•  choroby nerek,
  
•  wtórną nadczynność przytarczyc związaną z zaburzonym metabolizmem witaminy D,
  
•  cytomegalię, mononukleozę zakaźną,
  
•  długotrwałe stosowanie leków moczopędnych,
  
•  rozległe złamania,
  
•  urazy,
  
•  niewydolność serca,
  
•  choroby tarczycy,
  
•  choroby szpiku kostnego,
  
•  wiele innych patologii, obejmujących w szczególności wątrobę, drogi żółciowe, kości czy jelita.
  

Nie tylko wysokie wartości mogą wskazywać na toczący się w organizmie proces chorobowy.

•  niedożywieniu,
  
•  przewlekłych chorobach jelit przebiegających z zaburzeniami wchłaniania, jak np. celiakia,
  
•  niedoczynności tarczycy,
  
•  niedoborach mikroelementów, jak cynk, magnez, witaminy,
  
•  nadmiernej podaży witaminy D,
  
•  długotrwałym przyjmowaniu leków zaburzających procesy metaboliczne w organizmie,
  
•  osteoporozie,
  
•  achondroplazji.
  

Podsumowanie

Fosfataza alkaliczna jest enzymem naturalnie występującym w ludzkim organizmie w różnych komórkach. Nie jest swoista dla jednego narządu, jednak największe wartości osiąga w komórkach wątroby, jelit i kości. Badanie nie jest drogie. Powinno być rutynowo wykonane przy podejrzeniu jakiejkolwiek patologii w obrębie wątroby i dróg żółciowych czy chorób kości. Fizjologicznie enzym bywa podwyższony w okresie intensywnego wzrostu i dojrzewania u dzieci, a także u kobiet w ciąży, u których jest wytwarzany dodatkowo przez łożysko. Zarówno podwyższenie jej poziomu, jak i obniżenie świadczy o patologii, co powinno skłaniać ku dalszej diagnostyce.