Pulsujące ciemiączko u zdrowego, normalnie zachowującego się niemowlęcia nie jest powodem do niepokoju. Jednak zaobserwowanie tego objawu wraz z pogorszeniem apetytu, nudnościami, wymiotami i wybroczynami na skórze jest wskazaniem do szybkiej interwencji lekarskiej.

Czym jest ciemiączko?

Kości czaszki w pierwszych miesiącach życia na niektórych odcinkach są połączone błoną łącznotkankową, zwaną ciemiączkiem. Ułatwia ono przechodzenie główki przez kanał rodny kobiety, kiedy kości zachodzą na siebie dachówkowato. Obecność ciemion pozwala również na prawidłowy dalszy rozwój mózgu jeszcze w okresie wewnątrzmacicznym.

Człowiek posiada w okresie po narodzinach dwa ciemiączka. Przednie (o wymiarach ok. 2 × 2 cm) znajduje się w miejscu połączenia kości czołowej i ciemieniowych i ma kształt rombu. Tylne z kolei, ulokowane między kośćmi ciemieniowymi i potylicznymi, jest niewielkie – ma rozmiar opuszki kciuka. Obie struktury można wyczuć, dotykając główkę dziecka. W trakcie badania lekarz ocenia napięcie, wielkość oraz obecność pulsowania ciemiączka.

Fizjologicznie przednie ciemiączko zanika około 16. miesiąca życia (między 9. a 18. miesiącem). Tylne trochę wcześniej, bo do 3. miesiąca. Warto wiedzieć, że przedwczesne zarastanie ciemiączek może zaburzyć rozwój dziecka.

Na podstawie wyglądu ciemiączka można wywnioskować bardzo wiele o stanie dziecka. Nadmiernie zapadnięte ciemiączko świadczy o odwodnieniu, zbyt napięte o zwiększonym ciśnieniu wewnątrzczaszkowym w wyniku wodogłowia czy krwiaka, a wraz z towarzyszącymi innymi objawami może wskazywać m.in. na infekcję. Dzięki obecności tej struktury możliwe jest wykonanie badania ultrasonograficznego (USG) przezciemiączkowego, które pozwala na zobrazowanie wnętrza główki dziecka.

Pulsujące ciemiączko jako fizjologia

Fizjologiczne pulsowanie ciemiączka można zobaczyć lub wyczuć, przykładając delikatnie rękę do główki dziecka. To naturalna reakcja na zmianę ciśnienia w główce. Oba ciemiączka u noworodka tętnią podczas krzyku. Szczególnie przednie, które pulsuje w rytm tętna dziecka, a uspokaja się i delikatnie zapada w spoczynku lub w pozycji pionowej.

Delikatne pulsowanie ciemiączka może występować cały czas. Jest odzwierciedleniem przepływu krwi przez tętnice oraz tętna serduszka. Nie należy się martwić takim zjawiskiem, gdyż należy do całkowicie fizjologicznych, szczególnie gdy dziecko rozwija się prawidłowo.

W razie jakichkolwiek wątpliwości lekarz może zlecić wykonanie USG przezciemiączkowego.

Pulsujące ciemiączko jako objaw sepsy lub ciężkiej infekcji

Rodzice powinni zachować czujność przy zaobserwowaniu nietypowych zjawisk u swojego dziecka. Pulsujące ciemiączko u niemowlaka może być objawem ciężkiej infekcji – m.in. zakażenia meningokokowego wywołującego zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Tętnienie zazwyczaj jest wtedy o wiele bardziej intensywne niż normalnie oraz przyspieszone.

Objawy u małych dzieci są nietypowe i mniej widoczne niż u pozostałej części populacji. Istotne jest zaobserwowanie znaczącej zmiany w zachowaniu dziecka. Symptomy infekcji opon mózgowych u niemowlęcia oprócz pulsowania ciemiączka obejmują:

• niepokój;

• brak apetytu;
• biegunkę;

• rozdrażnienie;

• pojawienie się ciemnoczerwonych punkcików na skórze, czyli wybroczyn;

• senność lub przeciwnie – drażliwość;

• wymioty;

• odchylenie głowy do tyłu;

• gorączka.

Przy zaobserwowaniu pulsowania ciemiączka oraz dodatkowo co najmniej jednego z powyższych objawów należy niezwłocznie udać się do lekarza. Choroba postępuje bardzo szybko, co oznacza, że na interwencję w celu uniknięcia powikłań pozostaje niewiele czasu.

Należy pamiętać, że w większości przypadków tętniące ciemię nie oznacza jednak patologii. Tylko zaobserwowanie niepokojących, nietypowych dla dziecka zachowań i objawów powinno być powodem do szybkiej konsultacji lekarskiej.

Jak dbać o pulsujące ciemiączko?

Ciemiączko można dotykać i badać. Nie należy się tego obawiać, gdyż ciemiączko stanowi barierę ograniczającą od mózgu niewiele gorszą niż bariera kostna. Pielęgnacja ciemiączka nie jest skomplikowana, nie powinno się omijać tego obszaru w trakcie codziennych zabiegów. Należy używać preparatów przeznaczonych dla skóry dziecka. Masowanie, czesanie i szczotkowanie szczotką z miękkiego włosia pozwoli na uniknięcie pojawienia się ciemieniuchy.

Zobacz wideo: Czy każda zmiana skórna u noworodka powinna nas niepokoić?

Bibliografia:

1. Siewert B., Inwazyjna choroba meningokokowa, [w:] „Pediatria po Dyplomie”, 03/2017.

2. Kawalec W., Pediatria, Warszawa 2018.