:Zapalenia nadtwardówki i twardówki oka to schorzenia, które mają tendencję do nawracania. Często spowodowane są innym toczącym się w organizmie procesem chorobowym, nierzadko o charakterze autoimmunologicznym. Najcięższą formą zapalenia twardówki jest postać martwicza, która może prowadzić do bardzo poważnych powikłań.

Budowa twardówki oka

Twardówka oka to warstwowa struktura łącznotkankowa o białej barwie, która tworzy (wraz z przezierną rogówką) ścianę gałki ocznej. Najbardziej powierzchowną warstwą jest tak zwana nadtwardówka o luźnej strukturze tkankowej. Główny element wspierający dla wewnętrznych elementów gałki ocznej stanowi warstwa najtwardsza, o największej spoistości – zrąb (istota właściwa) twardówki. Wewnętrzna część to blaszka brunatna, przylegająca bezpośrednio do położonej głębiej struktury – naczyniówki.

Zobaczcie film, z którego dowiecie się, jakie funkcje pełni ludzkie oko:

Zapalenie twardówki i nadtwardówki

Zapalenie twardówki i nadtwardówki (blaszki nadtwardówkowej) odróżnia lokalizacja głównych zmian zapalnych. Jeśli zapalenie jest powierzchowne, to obejmuje najczęściej jedynie nadtwardówkę, a jego przebieg jest zdecydowanie łagodniejszy niż przy zapaleniu twardówki (jednej lub obu głębszych warstw). Decydująca dla rokowania jest lokalizacja zmian oraz fakt, czy naciekiem zapalnym objęta jest wewnętrzna powierzchnia twardówki i głębsze struktury oka.

Przewlekłe zapalenie twardówki

Mówienie o przewlekłym zapaleniu nadtwardówki czy twardówki jest słabo uzasadnione. Doświadczenie kliniczne wskazuje, że obie choroby mają charakter nawrotowy, szczególnie gdy towarzyszą przewlekłym schorzeniom ogólnoustrojowym. W takim przypadku leczenie prowadzi do przejściowej poprawy lub całkowitego ustąpienia objawów, ale działanie czynników wyzwalanych w przebiegu choroby głównej powoduje powtórne podrażnienie twardówki i rozwój pełnoobjawowego zapalenia. Nawrót może dotyczyć tego samego lub drugiego oka. Kolejne epizody występują niekiedy naprzemiennie po obu stronach.

Przyczyny zapalenia twardówki i nadtwardówki

Zapalenie nadtwardówki jest zwykle efektem procesu zapalnego toczącego się w organizmie. Jego najczęstszymi przyczynami są:

• zapalenie zatok przynosowych,
  
• ropnie okołozębowe,
  
• choroby zakaźne (np. półpasiec, borelioza, kiła),
  
• trądzik różowaty,
  
• przewlekłe migreny,
  
• dna moczanowa,
  
• przewlekłe drażnienie pyłami lub toksycznymi substancjami chemicznymi.
  

W przypadku zapalenia zrębu twardówki dużą rolę odgrywają ogólnoustrojowe choroby przewlekłe, takie jak: zapalenia naczyń krwionośnych i tkanki łącznej, guzkowe zapalenie tętnic, choroba reumatyczna, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa czy toczeń rumieniowaty układowy. Choroby autoimmunologiczne (czyli takie, w których dochodzi do ataku układu odpornościowego na własne tkanki) są szczególnie często wikłane nawracającym zapaleniem ściany gałki ocznej.

Objawy zapalenia twardówki

Zapalenie twardówki i nadtwardówki najczęściej zaczyna się nagle. Pierwszym objawem jest zazwyczaj ból. W przypadku zapalenia nadtwardówki towarzyszy mu zaczerwienienie i obrzęk oka, więc rozpoznanie schorzenia jest relatywnie proste. W zapaleniu istoty właściwej twardówki objawy miejscowe mogą być przez dłuższy czas nieuchwytne i przyczynę bólu (nieraz bardzo silnego) określa się dopiero po dokładnych badaniach. Diagnostyka jest szczególnie utrudniona, gdy zmiana chorobowa jest zlokalizowana w tylnej części oka. Objawami towarzyszącymi są: wytrzeszcz, zaczerwienienie, łzawienie, dyskomfort, niekiedy pieczenie i uczucie obecności piachu pod powiekami. Chory może mieć obniżoną ostrość wzroku lub upośledzoną ruchomość gałki ocznej.

Lekarz określa zakres zmian chorobowych na podstawie badania pacjenta za pomocą lampy szczelinowej, oglądania wnętrza oka oraz badań dodatkowych – laboratoryjnych i obrazowych. Obszar zapalenia twardówki najczęściej można określić, wykonując ultrasonografię gałki ocznej. Badanie to pozwala również na wczesną diagnostykę ewentualnych powikłań.

Leczenie zapalenia nadtwardówki i twardówki

Celem leczenia jest ograniczenie zmian miejscowych i możliwie skuteczna terapia choroby podstawowej, będącej przyczyną odczynów zapalnych. Miejscowo stosuje się chłodne okłady, podaje środki przeciwzapalne (niesterydowe lub sterydowe). W uzasadnionych, cięższych przypadkach leki te stosuje się również ogólnie. W razie martwiczego zapalenia twardówki chory otrzymuje preparaty immunosupresyjne (ograniczające odpowiedź immunologiczną), chyba że jest to przeciwwskazane ze względu na naturę choroby ogólnoustrojowej będącej przyczyną zapalenia. Powikłania zapalenia twardówki (takie jak zaćma, odwarstwienie siatkówki, uszkodzenia rogówki) mogą wymagać leczenia operacyjnego. Aby zapobiegać nawrotom, niezbędna jest prawidłowa opieka specjalistów leczących chorobę zasadniczą – reumatologów, internistów immunologów. Chory powinien unikać urazów sportowych, przeciążania mięśni i układu kostno-stawowego, gdyż wywołane w ten sposób zapalenia tkanki łącznej mogą spowodować wtórny odczyn w obrębie oka i nawrót zapalenia twardówki.