Meningokoki to bakterie wywołujące chorobę meningokokową, która może przybrać postać sepsy meningokokowej (ogólnoustrojowego, ciężkiego zakażenia przebiegającego z niewydolnością wielonarządową) lub meningokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Obie postaci łączą się z wysoką śmiertelnością sięgającą nawet 30% chorych. Odkryto 5 typów meningokoków. W Polsce główne grupy chorobotwórcze to typ B i C.

Meningokoki – jak można się zarazić?

Choroba meningokokowa najczęściej dotyka dzieci w 1. roku życia. Dotyczy to szczególnie zachorowań na typy powszechne w Polsce, czyli B i C. Spośród tych dwóch, w 1. roku życia dominują zakażenia typem B, a od 2. roku życia wzrasta zapadalność na typ C. Inne typy meningokoków, czyli A, Y i W-125, występują również w Polsce, jednak najczęściej na zasadzie nosicielstwa. Rzadko zdarza się, by te grupy wywołały objawy inwazyjnej choroby meningokokowej, choć odsetek zachowań na nie w innych krajach (np. w USA) jest znaczny.

Nawet 25% populacji stanowią bezobjawowi nosiciele meningokoków. Największy ich odsetek jest w wieku 15–24 lat i mieszka w dużych skupiskach ludzi – w akademikach, domach dziecka czy internatach. Dzieci mogą zarazić się poprzez kontakt z wydzielinami górnych dróg oddechowych zakażonej lub chorej osoby. Polega on np. na piciu z jednej butelki, używaniu tych samych sztućców czy całowaniu w usta. Bezpośredni kontakt to również długotrwałe przebywanie i spanie w jednym pomieszczeniu (stąd np. często zarażają się od siebie dzieci w żłobku). Meningokoki nie wykazują bardzo dużej zakaźności; poza kontaktem bezpośrednim rzadko dochodzi do transmisji bakterii.

Objawy zakażenia meningokokami u dzieci

Meningokoki są szczególnie groźne dla małych dzieci. Osoby dorosłe częściej są nosicielami bakterii, jednak niż prezentują pełnoobjawowego obrazu zakażenia. Wyróżnia się 2 szczyty zachorowań na meningokoki. Pierwszy okres obejmuje czas od momentu narodzin do 5. roku życia. Drugi szczyt przypada na wiek 15–20 lat. Objawy u dzieci to zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i sepsa meningokokowa.

Wielu ludzi lekceważy szczepienia ochronne ze względu na stosunkowo niewielką liczbę zachorowań w Polsce. Należy jednak mieć świadomość dużego odsetka nosicielstwa tej bakterii, dużego ryzyka zakażenia dziecka, a także ciężkiego przebiegu choroby meningokokowej i wysokiego stopnia śmiertelności.

Jeśli wiadomo, że dziecko miało kontakt z osobą zakażoną, stosuje się profilaktyczne leczenie antybiotykiem, zapobiegające zachorowaniu. Najskuteczniejszą formą profilaktyki jest jednak szczepienie ochronne.

Kiedy szczepić na meningokoki?

Wakcyna mająca na celu przeciwdziałać zakażeniom meningokokowym jest szczepionką nieżywą. Zawiera mały fragment bakterii. Może być to otoczka polisacharydowa połączona z białkiem w przypadku szczepionki skoniugowanej lub kombinacja białek (przeciwko meningokokom z grupy B).

W Polsce dostępne są następujące wakcyny przeciwko meningokokom:

• bexsero – szczepionka na typ B meningokoków,
  
• meningitec i neis vac-c – szczepionki skoniugowane przeciwko grupie C,
  
• menveo i nimenrix – szczepionki skoniugowane przeciwko grupom A, C, W i Y.
  

Należy pamiętać, że szczepienie chroni wyłącznie przed sepsą i zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych o etiologii meningokokowej. Są to stany, które mogą być wywołane innymi czynnikami patologicznymi. Dzieci szczepione w 1. roku życia powinny mieć podaną dawkę przypominającą szczepionkę w 2. roku życia. W przypadku dzieci zaszczepionych dopiero po ukończeniu 1. roku, wystarczy jedna dawka, jednak całkowita ich liczba zależy od rodzaju szczepionki.

Szczepionka jest bezpieczna. Niewielkie jest ryzyko wystąpienia odczynów poszczepiennych, porównywalne do innych szczepionek obecnie stosowanych. Do niektórych reakcji mogących wystąpić po szczepieniu zalicza się zaczerwienienie, obrzęk i ból w miejscu wstrzyknięcia, rozdrażnienie, pogorszenie apetytu i stan podgorączkowy.

Najlepiej szczepić dzieci do 6. miesiąca życia. Szczepionki skoniugowane przeciwko meningokokom typu B i C mogą być podane już niemowlętom, które ukończyły 2. miesiąc życia, zwłaszcza jeśli w przyszłością będą uczęszczać do żłobka czy przedszkola. Szczepionki przeciwko typom A, W i Y należy rozważyć u nastolatków i osób dorosłych podróżujących do Afryki, USA i Azji. Na szczepienie nigdy nie jest za późno.

Niestety szczepionki przeciwko meningokokom nie są bezpłatne. Koszt szczepienia zależy od rodzaju szczepionki. Można je łączyć z innymi wakcynami.