Opieka paliatywna to termin pochodzący od angielskiego przymiotnika palliative (łagodzący, uśmierzający). Jako pierwszy wprowadził go kanadyjski lekarz Balfour Mount, który w 1973 r. założył oddział medycyny paliatywnej w Montrealu. Za twórcę współczesnej opieki paliatywnej jest natomiast uznawana Brytyjka Cicely Saunders, która w 1967 r. otworzyła w Londynie Hospicjum św. Krzysztofa, będące światowym centrum opieki hospicyjnej.

Co to jest opieka paliatywna?

Opieka paliatywna według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, 2002) to działanie, które poprawia jakość życia chorych i ich rodzin stających wobec problemów związanych z zagrażającą życiu chorobą, poprzez zapobieganie i znoszenie cierpienia dzięki wczesnej identyfikacji oraz bardzo starannej ocenie i leczeniu bólu oraz innych problemów: somatycznych, psychosocjalnych i duchowych.

Jeszcze kilkanaście lat wcześniej definicja WHO mówiła, że paliatywna opieka to tylko opieka nad chorym w okresie, kiedy choroba nie poddaje się leczeniu przyczynowemu. Aktualnie podkreśla się jednak także potrzebę przewidywania, wczesnego wkraczania i, jeśli to możliwe, zapobiegania wystąpieniu nowych problemów w przebiegu postępującego i zaawansowanego schorzenia. Najważniejszym celem jest poprawa jakości życia chorego i jego rodziny.

W Polsce opiekę paliatywną definiuje Ministerstwo Zdrowia, m.in. w rozporządzeniu z 29 sierpnia 2009 r., gdzie określa ją jako wszechstronną, całościową opiekę nad świadczeniobiorcami chorującymi na nieuleczalne, niepoddające się leczeniu przyczynowemu, postępujące choroby. Działania mają na celu zapobieganie bólowi i innym objawom somatycznym oraz ich uśmierzanie, łagodzenie cierpień psychicznych, duchowych i socjalnych. Rozporządzenie zaleca udzielanie świadczeń gwarantowanych zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, wyraźnie zakazując stosowania metod diagnostyki i terapii z zakresu medycyny niekonwencjonalnej, orientalnej i ludowej.

Opieka paliatywna w domu

Opieka paliatywna nad nieuleczalnie chorą osobą ma zapewnić jej możliwie najlepszą jakość życia aż do śmierci. Obejmuje wszechstronne działania lekarzy, pielęgniarek, psychologów, pracowników socjalnych, rehabilitantów, duszpasterzy i wolontariuszy, które powinny zaspokajać potrzeby somatyczne (uśmierzanie bólu, duszności i innych objawów, uwzględniające również rehabilitację i terapię kreatywną), psychosocjalne oraz duchowe chorych cierpiących na przewlekłe, ograniczające możliwości normalnego funkcjonowania i obniżające jakość życia schorzenia, zwłaszcza coraz powszechniejsze nowotwory.

Opieka paliatywna musi zaspokajać te potrzeby gdziekolwiek tego wymaga chory: w szpitalu, hospicjum czy w domu. Dom rodzinny powinien pozostać głównym miejscem opieki, kiedy tylko jest to możliwe. Coraz liczniejsze wyniki badań wskazują, że chorzy na raka chcieliby przeżyć ostatnią fazę życia w dobrze znanym sobie miejscu, jednak w Europie najczęściej umierają w szpitalu lub hospicjum.

Opieka paliatywna w domu wymaga silnego wsparcia rodziny, ale również pomocy odpowiednio przygotowanych specjalistów, czyli tzw. zespołu interdyscyplinarnego, składającego się z lekarza, pielęgniarki, fizjoterapeuty, psychologa, pracownika socjalnego i kapłana. Rodzina chorego powinna mieć również możliwość wypożyczenia bezpłatnego sprzętu medycznego, np. łóżek elektrycznych, balkoników, wózków inwalidzkich, materacy przeciwodleżynowych, nakładek na wannę czy sedes, koncentratorów tlenu, inhalatorów, pomp infuzyjnych czy stojaków do kroplówek.

Zasady opieki paliatywnej w domu chorego muszą uwzględniać odpowiednio częste wizyty specjalistów. Pielęgniarki uczą członków rodziny pewnych czynności niezbędnych do właściwej opieki nad chorym, m.in.:

• karmienia;

• technik zmiany pozycji;

• toalety;

• wymiany opatrunków;

• profilaktyki przeciwodleżynowej;

• zapobiegania zaparciom;

• podawania leków (doustnie i podskórnie);

• obsługi pompy infuzyjnej.

Proces pielęgnowania chorego

Proces pielęgnowania w opiece paliatywnej jest kwestią złożoną, w dużej mierze zależną od stopnia zaawansowania choroby. Definicja opracowana przez WHO podkreśla znaczenie wczesnego objęcia pacjenta opieką jeszcze w okresie aktywnego lub przedłużającego życie leczenia, a także zapobiegania cierpieniu poprzez np. wczesne skuteczne leczenie bólu i stanów naglących w oparciu o badania ukierunkowane na wykrycie zaburzeń biochemicznych (hiperkalcemii, mocznicy, niedotlenienia), przerzutów do ośrodkowego układu nerwowego, kości (zapobieganie złamaniom, rozpoznanie i aktywne leczenie stanu zagrożenia uciskiem rdzenia). Opieka paliatywna powinna również być poszerzana o chorych z przewlekłymi, postępującymi schorzeniami nienowotworowymi.

Bibliografia:

1. Wytyczne Komitetu Ministrów dla państw członkowskich dotyczące organizacji opieki paliatywnej