Badacze wskazują na brak jednoznacznych przyczyn powstania zespołu Diogenesa. Podkreślają za to ryzyko niebezpiecznych dla zdrowia, a niekiedy i życia skutków ubocznych zaburzenia. Z powodu braku higieny osobistej rozwinąć się mogą różnorodne choroby skóry. Zaniedbywanie przyjmowania posiłków prowadzić może do niedożywienia i wyniszczenia organizmu, zaś gromadzenie niepotrzebnych rzeczy i bałagan skutkuje często zagnieżdżeniem się w domu robaków czy gryzoni.

Czym jest zespół Diogenesa?

Zespół Diogenesa (z ang. Diogenes’ syndrome) w nomenklaturze medycznej określany jest też jako syndrom Pluszkina lub zespół starczego niechlujstwa. Nazwa zespołu wywodzi się od nazwiska Diogenesa z Synopy. Ten starożytny grecki filozof głosił, że aby być szczęśliwym, potrzebne jest zaspokojenie wyłącznie najbardziej podstawowych potrzeb. Według dostępnych opisów chętnie spotykał się i dyskutował z ludźmi oraz nie gromadził żadnych zbędnych przedmiotów. Stoi to w sprzeczności z opisanym obrazem choroby. Mimo to porównanie chorych do filozofa ma swoje uzasadnienie – żył bowiem w nędzy.

Zespół Diogenesa definiuje się jako zaburzenie osobowości charakteryzujące się nieprzestrzeganiem ogólnie przyjętych norm higieny osobistej i czystości przestrzeni, w której się przebywa. Chorzy stają się niechlujni, bałaganią lub gromadzą śmieci. Tematyce tej do niedawna poświęcono stosunkowo mało miejsca w środowisku naukowym. Na szerszą skalę zaczęto się nim interesować w krajach zachodnich w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Zespół Diogenesa po raz pierwszy opisany został w 1966 roku w „British Medical Journal” przez MacMillana i Shawa.

Objawy zespołu Diogenesa

Oprócz zaniedbywania czystości własnej i mieszkania chorzy na zespół Diogenesa dość często zrywają kontakt z najbliższymi osobami i unikają towarzystwa innych ludzi (izolacja społeczna, zamykanie się w swoim domu). Zauważa się u nich spadek zainteresowania czynnościami życia codziennego i zaniedbywanie przyjmowania posiłków. Przypadłości towarzyszy też niekontrolowane kompulsywne zbieractwo. Stan ten należy rozumieć jako kolekcjonowanie zbędnych, niepotrzebnych przedmiotów, które w opinii chorego z czasem uważane są za przydatne. Na skutek nagromadzonych rzeczy pomieszczenia sanitarne stają się niezdatne do użytku.

Patologiczne zbieractwo często wynika z potrzeby zapełnienia emocjonalnej pustki. Chorzy mają zniekształcone postrzeganie rzeczywistości. Są podejrzliwi, nieufni i odmawiają pomocy. Zachowanie takie może doprowadzić do agresywności w zetknięciu z drugim człowiekiem. W większości przypadków osoby zmagające się z zespołem Diogenesa sprawiają wrażenie nędzarzy, co nierzadko nie ma związku z ich rzeczywistym statusem ekonomicznym. Są to osoby wykształcone, o przeciętnym lub ponadprzeciętnym ilorazie inteligencji. Objawy zespołu starczego niechlujstwa przedstawione zostały przez rosyjskiego pisarza Nikołaja Gogola w powieści pt. „Martwe dusze”.

Zobaczcie, jak w praktyce wygląda leczenie psychiatryczne:

Kogo dotyczy zespół Diogenesa?

Zespół rozwinąć się może u osób w różnym wieku, lecz w większości przypadków stwierdza się go w populacji osób starszych. Do grupy ryzyka należą ludzie kłótliwi, osamotnieni i o władczym charakterze. Szacuje się, że dotyczy około 0,05% osób powyżej 60 roku życia. Jednakże trudno jest dokładnie określić skalę problemu ze względu na izolowanie się chorych od społeczeństwa. W konsekwencji tego liczne przypadki zespołu Diogenesa pozostają nierozpoznane.

Jakie są postacie i przyczyny zespołu Diogenesa?

W zależności od charakteru wyróżnia się:

• pierwotny zespół Diogenesa – brak innego schorzenia, które sprzyjałoby jego pojawieniu się;
• wtórny zespół Diogenesa – występowanie schorzeń (schizofrenii, depresji, otępienia czołowo-skroniowego), w przebiegu których może dojść do jego rozwinięcia się.

Wśród czynników predysponujących do powstania zespołu Diogenesa wymienia się przeżycie wyjątkowo stresujących wydarzeń, w tym zwłaszcza śmierci bliskiej osoby, rozwodu, utraty pracy czy dawnej sprawności.

Polecamy: Jak pomóc osobie w depresji? Jak rozmawiać i czego nie mówić?

Leczenie i rozpoznanie zespołu Diogenesa

Brak jest jasno określonych i ogólnie przyjętych kryteriów rozpoznawania zespołu Diogenesa. Zaburzenie nie figuruje w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (z ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) ani w klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5 (z ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders).

Leczenie zespołu Diogenesa podobnie jak rozpoznanie nie jest prowadzone wedle ściśle określonych zasad. Mniej więcej w połowie przypadków konieczne jest leczenie psychiatryczne. Wskazana jest też pomoc ze strony najbliższych lub opieki społecznej. Za granica powstają programy wsparcia chorych na zespół Diogenesa, jak Task Force on Senile Squalor w Londynie czy Hamilton Gatekeepers w Kanadzie.

Bibliografia:

1. M. Rosenthal, J. Stelian, J. Wagner, P. Berkman, Diogenes syndrome and hoarding in the elderly: case reports, [w:] „The Israel journal of psychiatry and related sciences”, 1999, 1(36), s. 29–34.

2. A. Bilikiewicz, W. Strzyżewski, Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, PZWL, Warszawa 1992.

3. A. A. Zych, Fantomy zachodzącego słońca, czyli o zjawiskach, syndromach i zespołach drugiej połowy życia, [w:] Pamiętaj o swojej starości, Wydawnictwa Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu, Opole 2011, s. 11–22.

4. M. Połom, Zespół Diogenesa – charakterystyka zjawiska, [w:] „Psychogeriatria Polska”, 2014, 11(4), s. 103–110.

5. A. Maliszewska, K. Banaszczyk, M. Owsiany, P. Maliszewska, Diogenes’ syndrome, [w:] „Journal of Education, Health and Sport”, 2018, 8(12), s. 158–162.