Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, by dzieci karmione były wyłącznie mlekiem matki przez pierwsze pół roku życia, a później w połączeniu z innymi źródłami pokarmu do ukończenia co najmniej 2 lat. Pierwszy pokarm noworodka to siara, która ze względu na dużą zawartość białka i przeciwciał zapewnia mu należytą odporność. Wyściela śluzówkę jelita, determinując powstawanie prawidłowej flory bakteryjnej.
Mleko matki – jak powstaje?
Mleko kobiece powstaje w gruczołach piersiowych, a dokładnie w pęcherzykach mlecznych zbudowanych z laktocytów. Rozwijają się one w wyniku działania progesteronu. Z kolei inne hormony płciowe – estrogeny – determinują tworzenie się sieci przewodów mlecznych. Jak powstaje pokarm w piersiach? Budujące pęcherzyki mleczne komórki wykazują zdolność do pobierania z krwi matki potrzebnych składników, syntezowania, a następnie wydzielania mleka. W procesie produkowania pokarmu uczestniczy wiele hormonów, które określa się jako kompleks laktogenny. Obejmuje on oprócz wyżej wymienionych: insulinę i insulinopodobny czynnik wzrostu, kortyzol, oksytocynę, hormon wzrostu, prolaktynę. Pierś pobudzana jest do wytworzenia mleka również poprzez karmienie dziecka i opróżnianie jej. W sytuacji, gdy mleko zalega w piersi, wydzielany jest związek zmniejszający jego ilość, tzw. czynnik hamujący laktację.
Proces produkowania kobiecego pokarmu podzielony został na etapy:
- mammogeneza – rozgałęzianie zalążków gruczołów mlecznych podczas dojrzewania,
- laktogeneza – przygotowanie piersi do produkcji mleka i synteza pokarmu,
- laktacja – produkowanie i wydzielanie mleka,
- inwolucja – zaprzestanie karmienia piersią, obumieranie komórek gruczołów piersiowych, inwolucja tkanki gruczołowej.
Pierwsze mleko matki
Pierwsze mleko matki to tzw. siara lub młodziwo. Ma postać dość gęstego płynu o żółtym kolorze, który wynika z dużej zawartości beta-karotenu. Proces jego powstawania rozpoczyna się już około 16-20 tygodnia ciąży i trwa do 2 doby po porodzie. Siara to mleko bogate w białka determinujące dojrzewanie przewodu pokarmowego noworodka. W wyniku pierwszego karmienia zachodzi kolonizacja przewodu pokarmowego dziecka florą bakteryjną pochodzącą z kobiecego mleka. Pierwsze mleko po porodzie zawiera przeciwciała IgA, które chronią noworodka przed działaniem czynników chorobotwórczych, gdyż jego układ immunologiczny nie funkcjonuje jeszcze w pełni prawidłowo. Siara jest lekkostrawna, a nawet wykazuje lekkie właściwości przeczyszczające, dzięki czemu zapewnia szybsze oddanie smółki, czyli pierwszego stolca. Łączne dobowe spożycie siary szacuje się na 50–100 ml.
Zobacz film i dowiedz się wszystkiego o karmieniu w piersią:
Przejściowe mleko kobiety
Kolejne mleko po siarze to tzw. mleko przejściowe. Jego produkcja rozpoczyna się w wyniku zmian hormonalnych zachodzących w kobiecym ciele, determinowanych wydaleniem łożyska. Następuje spadek poziomu progesteronu i estrogenów, natomiast zwiększone przed porodem stężenie prolaktyny pozostaje bez zmian. Od 2–4 doby po porodzie kobieta produkuje nawet 10 razy więcej mleka w porównaniu z pierwszymi godzinami. Mleko dodatkowo zmienia skład i wygląd. Stan ten określa się mianem nawału pokarmu. Dochodzi do powiększenia piersi, czemu towarzyszy uczucie napięcia. Pokarm matki staje się rzadszy i nabiera białego koloru. Rośnie jego wartość kaloryczna, stężenie laktozy, witamin rozpuszczalnych w wodzie i tłuszczów, spada zaś poziom immunoglobulin, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i białka.
Dojrzałe mleko kobiety
Do 4–6 tygodnia od porodu następuje stabilizacja laktacji, tj. dostosowanie ilości mleka do zapotrzebowania dziecka. Produkowane jest mleko dojrzałe. Pokarm kobiecy staje się bardziej klarowny i wodnisty. Rośnie kaloryczność mleka matki, zawartość tłuszczów i laktozy, a spada białka.
Mleko podczas karmienia piersią nieco się zmienia. Przez pierwsze kilka minut ssania, tj. w początkowej fazie karmienia, ma mniej tłuszczu. To tzw. mleko I fazy, po którym dziecku dostarczane jest mleko II fazy o wyższym stężeniu tłuszczu. Dłuższe karmienie zapewnia zatem bardziej sycący pokarm.
Mleko matki – właściwości
Karmienie dziecka piersią wspiera odpowiedni rozwój emocjonalny, fizyczny, poznawczy. Mleko matki ma szereg cennych właściwości. Dostarcza energii, chroni przed odwodnieniem, odgrywa znaczącą rolę w procesach biochemicznych. Znajdują się w nim substancje ułatwiające dziecku zasypianie. Szczególną rolę odgrywają zwłaszcza tryptofan, tj. aminokwas będący naturalnym środkiem nasennym, i nukleotydy regulujące pracę centralnego układu nerwowego. Mleko matki jest najlepszym pokarmem dla wcześniaków i noworodków o niskiej masie urodzeniowej. Podkreślić należy, że łagodzi przebieg lub zapobiega rozwojowi niekiedy występujących u przedwcześnie urodzonych dzieci powikłań, takich jak sepsa, retinopatia, martwicze zapalenie jelit. Badacze donoszą, że naturalne karmienie dziecka zmniejsza ryzyko rozwoju wielu chorób na późniejszych etapach życia.
