Dur brzuszny w Europie należy do chorób bardzo rzadko spotykanych. Jego występowanie wiąże się z niskim poziomem higieny, dlatego zachorowania na dur są o wiele częściej spotykane w krajach rozwijających się. Obszary potencjalnego zagrożenia zakażenia durem brzusznym to przede wszystkim Afryka, Azja Południowo-Wschodnia oraz Daleki Wschód. Planując podróż na te obszary, warto zaszczepić się przeciwko durowi.
Dur brzuszny – co to za choroba?
Dur brzuszny jest ostrą chorobą zakaźną powodowaną przez bakterie z rodzaju Salmonella typhi. Do zakażenia durem dochodzi przede wszystkim po spożyciu nieprzegotowanej wody z nieznanego źródła i skażonych produktów spożywczych. Choroba może być przenoszona również za pośrednictwem owadów oraz rozprzestrzeniać się przez bezpośredni kontakt z zarażonymi (z kałem, moczem – w przypadku nieprzestrzegania zasad higieny).
Bakteria Salmonella typhi atakuje układ pokarmowego osoby zakażonej i zagnieżdża się początkowo w jelicie krętym, po czym wnika do układu limfatycznego przez nabłonek jelitowy. Tam bakterie namnażają się, a następnie wraz z krwią dostają się do wątroby (gdzie przebiega proces ich dalszego namnażania się). Bakterie bytujące w organizmie osoby chorej produkują tzw. endotoksynę – substancję, która może uszkadzać układ nerwowy, wątrobę, śledzionę, a nawet mięsień sercowy. Ponadto w jelitach może dojść do powstania stanów zapalnych i martwicy. Rozwój choroby trwa z reguły 4–6 tygodni i można go podzielić na 3 fazy:
- faza inkubacji (od zarażenia do pojawienia się pierwszych objawów) – trwa ok. 2 tygodnie;
- faza inwazji (rozwój objawów, takich jak: wysoka gorączka, bóle i zawroty głowy, utrata apetytu, nudności, bezsenność) – trwa ok. 2–3 tygodnie;
- faza zdrowienia.
Objawy duru brzusznego
Pierwsze objawy duru brzusznego pojawiają się ok. 10–14 dni od zakażenia – tyle wynosi okres inkubacji bakterii w organizmie. W fazie pełnego rozwoju choroby występują następujące objawy:
- utrzymująca się gorączka (39–40 stopni);
- ból brzucha i uczucie wzdętego brzucha;
- powiększenie śledziony i wątroby;
- zaparcia, a następnie biegunka;
- częste oddawanie „grochowatych” stolców;
- brak apetytu;
- apatia, zamroczenie, odurzenie;
- bóle i zawroty głowy;
- charakterystyczna wysypka w dolnej części klatki piersiowej i brzucha (czerwone plamki, tzw. różyczka durowa; może pozostawić na skórze lekkie przebarwienia);
- objawy w okresie zdrowienia: wzmożone łaknienie, chwiejność nastrojów, zmiany troficzne skóry, włosów i paznokci.
Objawy duru brzusznego ustępują zazwyczaj po upływie ok. 4 tygodni. Choroba może jednak dawać groźne powikłania, takie jak:
- zapalenie jelit;
- zapalenie mięśnia sercowego;
- zapalenie płuc;
- zapalenie opon mózgowych;
- zapalenie pęcherzyka żółciowego (także ostre);
- odmiedniczkowe zapalenie nerek;
- zapalenie osierdzia;
- zapalenie oskrzeli;
- ropnie w okolicy jamy brzusznej;
- zakrzepowe zapalenie żył kończyn dolnych;
- zakażenie układu moczowego;
- niedokrwistość hemolityczna;
- krwotok przewodu pokarmowego;
- ponadto u dzieci możliwe jest durowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i/lub ograniczone zapalenie kości i szpiku.
Prócz zwykłego duru brzusznego powyższe objawy mogą również wystąpić po zakażeniu pałeczkami paradurów typu A, B lub C. Choroby te mają podobny przebieg, ale krótszy czas trwania i mniej inwazyjne skutki dla organizmu niż dur.
Dur brzuszny: przyczyny i czynniki ryzyka
Do zakażenia durem brzusznym dochodzi najczęściej wskutek nieprzestrzegania odpowiednich nawyków higienicznych. Do czynników wzmożonego ryzyka podczas egzotycznych podróży należy zaliczyć:
- brak szczepienia przeciwko durowi brzusznemu;
- spożywanie nieprzegotowanej wody z niesprawdzonego źródła (dla pewności najlepiej pić wyłącznie wodę butelkowaną);
- spożywanie produktów spożywczych bez zachowania odpowiedniej higieny (np. jedzenie niemytych owoców, spożywanie lodów z ulicznych straganów);
- niemycie rąk przed jedzeniem i po skorzystaniu z toalety;
- bliski kontakt z osobą zakażoną (zwłaszcza z jej kałem lub moczem).
Szczepienie na dur brzuszny
Szczepienie na dur brzuszny nie jest obowiązkowe. Profilaktycznie warto je wykonać, planując podróż do krajów, w których dur brzuszny często występuje. Skuteczność szczepionki przeciwko durowi sięga nawet 90%. Do wyboru są 3 rodzaje szczepionek:
- szczepionka atenuowana (doustna);
- szczepionka monowalentna (zawiera zabite ciepłem pałeczki Salmonella typhi);
- szczepionka na dur brzuszny VI (zawiera antygen polisacharydowy otoczki bakteryjnej).
Należy przy tym pamiętać, że działanie szczepionek trwa ok. 3 lata od momentu zaszczepienia.
Dur brzuszny: diagnoza i leczenie
Dur brzuszny stwierdza się na podstawie opisywanych przez pacjenta objawów, jeśli przebywał on w kraju egzotycznym i nie zaszczepił się przeciwko durowi. Pewną diagnozę dają badania laboratoryjne z krwi, kału, moczu lub plwocin, które potwierdzają obecność bakterii Salmonella typhi w organizmie. Leczenie duru brzusznego polega przede wszystkim na podawaniu antybiotyków i elektrolitów (aby nie dopuścić do odwodnienia).
